Origanum – Lebiodka, Majeranek

Origanum – Lebiodka, Majeranek

Origanum vulgare – Lebiodka pospolita to bylina. W naturze najczęściej można się na nią natknąć na porębach, rozległych i widnych polanach, obrzeżach lasów, suchych słonecznych stokach wzgórz, a także na mało uczęszczanych przydrożach. Na zachodzie Europy, gdzie lebiodka jest często stosowaną przyprawą kulinarną istnieją wielkie towarowe plantacje tej rośliny. Lebiodka nie jest rośliną nazbyt rzucającą się w oczy, chociaż jej kwitnące egzemplarze, zebrane w duże, rozrośnięte kępy, wyglądają niezwykle pięknie.

Trwały organ tej byliny stanowi podziemne kłącze. Część nadziemna zaś, to sztywne wzniesione pędy. Liście lebiodki są drobne, jajowate o zaostrzonych końcach. Drobniutkie, zebrane w niezwykle gęste podbaldachy wieńczące szczyty pędów, kwiatuszki mają barwę na ogół różowolila, chociaż mogą się trafić egzemplarze kwitnące na różowo, purpurowo, a nawet i na biało. Po przekwitnięciu wiążą się w owoce typu rozłupki.

Występowanie: dość powszechnie spotykana zarówno na terenie Polski, jak i w całej umiarkowanej strefie klimatycznej Europy i Azji.

Surowiec: kwitnące szczyty pędów.

Zawartość: m.in. gorycze, garbniki, fitosterol, flawonoidy, żywice, olejek eteryczny (do 0,4% – zawierający głównie karwakrol, tymol i dipenten), sole mineralne, prowitamina A i witamina C.

Działanie i zastosowanie: W przeszłości lebiodce przypisywano o wiele poważniejsze znaczenie niż ma je w rzeczywistości, uważając ją (podobnie zresztą jak niektóre inne zioła, np. szałwię) nieomal za panaceum. Ale chociaż aktualnie nie jest już aż tak ceniona, to przecież nie sposób pominąć milczeniem jej działanie lecznicze.

Działanie lebiodki jest dość zróżnicowane. Wzmaga ona wydzielanie się soków trawiennych, śliny, śluzu, potu, moczu i żółci. Istotne jest również jej działanie przeciwskurczowe, wiatropędne, bakteriobójcze i antytoksyczne w obrębie przewody pokarmowego. Na koniec wspomnieć należy także o jej działaniu wykrztuśnym, przeciwreumatycznym i nasennym.

Najczęściej stosowaną postacią leku jest odwar z ziela lebiodki. Przygotowuje się go z 1 łyżki stołowej rozdrobnionego suszu, który zalewamy 1 szklanką wody. Doprowadzamy do zawrzenia, odstawiamy, trzymamy jeszcze pod przykryciem około 15 minut (do naciągnięcia), później zaś przecedzamy i w razie potrzeby pijemy po 1/2 szklanki 2–3 razy dziennie.

Lek ów stosowany bywa głównie w zaburzeniach trawienia (m.in.: w nadmiernej fermentacji jelitowej, wzdęciach, anemii, nieżycie żołądka i jelit, braku apetytu i niedoczynności wątroby).

Ma on jednocześnie pewne niewielkie znaczenie w leczeniu reumatyzmu, ogólnego osłabienia, złej przemiany materii, nadpobudliwości seksualnej (szczególnie u kobiet), nieżytu oskrzeli, nieżytu gardła i suchego kaszlu.

Nie należy zapominać o znaczeniu przyprawowym lebiodki. Jako przyprawy używa się zarówno świeżych, jak i suszonych listków oraz kwiatów. Można je dodawać do potraw mięsnych, zawiesistych tłustych sosów, potraw z pomidorów, z nasion roślin strączkowych, oberżyny, słodkiej papryki, wszelkich odmian dyni, flaków, zup: ziemniaczanej i jarzynowej, a w niewielkich (wręcz minimalnych) ilościach także do bigosu, któremu lebiodka nada wyrazistości. Pod nazwą oregano jest używana do przyprawiania pizzy.

Co mówią stare księgi?

„... na listeczki (...) nalawszy wody, daje napój zastąpić mogący drogą herbatę, zdaje się jednak być nieco tęższy, z tem wszystkiem używane listeczki tymże sposobem, nerwy wzmacniają, (...) rozwalniają flegmę płuc, dlatego służą w kaszlach i dychawicach flegmistych, pędzą i przywracają odchody miesięczne (menstruację – A.J.S.) i popołogowe; ostrożnie jednak z ich braniem postępować należy, gdyż nieco gorączki sprawują. (...) W materacykach przykładane, uśmierzają z zaziębienia wynikłe bóle. Brane do kąpieli, czynią takowe balsamicznemi, a zatem i umacniającemi. Pomimo tych skutków listki suszone i zawieszone w beczce, kwaśnieć piwu nie dopuszczają, a w czasie rojenia drożdżami jemu dodane, czynią go niezdatnym do upicia [się]”. (J. Dziarkowski, dz. cyt., s. 107–108)

Inne gatunki:

Origanum dictamnus – Lebiodka kreteńska to półkrzew. Liście ma niewielkie, jajowate, pokryte szarawym filcowatym szarawym kutnerem. Kwiaty zaś drobne, zebrane są w szczytowe główkowate kwiatostany.

Występowanie: Wyspy Greckie i Azja Mniejsza.

Surowiec: ziele.

Zawartość: olejek eteryczny (a w nim: tymol, karwakrol, linalol), gorycze, garbniki, flawonoidy, żywice.

Działanie i zastosowanie: Wonne ziele lebiodki kreteńskiej jest przede wszystkim wykorzystywane w kuchni do aromatyzowania ryb, tłustych zawiesistych sosów, koźliny, baraniny, kaczek, gęsi i tłustej wieprzowiny.

Opisywana roślina posiada również niewielkie działanie lecznicze, a dokładniej – działa rozkurczowo w obrębie przewodu pokarmowego, wzmaga wydzielanie soków trawiennych, działa wiatropędnie i bakteriobójczo w obrębie przewodu pokarmowego.

Najczęściej stosowaną postacią leku jest napar z ziela (1 łyżeczkę rozdrobnionego suszu zalać 1 szklanką wrzątku, parzyć pod przykryciem 15 minut, przecedzić), który pije się 2–3 razy dziennie po 1/3 szklanki, gdy zachodzi taka potrzeba.

Origanum majorana, syn.: Majorana hortensis – Majeranek ogrodowy jest bardzo starą rośliną przyprawową i leczniczą. W Polsce jest rośliną roczną. Pokrój ma krzaczasty, łodygi sztywne, wzniesione. Liście są drobne, z kształtu jajowate. Kwiaty niepozorne, białe, różowe lub czerwonawe, zebrane są w kwiatostany wieńczące szczyty pędów. Po przekwitnięciu wydają mikroskopijne, brązowe z żółtym odcieniem nasiona. Dorodne krzaczki mogą osiągać wysokość do 50 cm, a wszystkie ich części wydzielają miłą, korzenną woń.

Występowanie: Pochodzi z obszarów rozciągających się od Azji Mniejszej na zachodzie, po Indie na wschodzie.

Surowiec: ziele.

Zawartość: m.in. olejek eteryczny, garbniki, prowitamina A, witaminy C i P.

Działanie i zastosowanie: Substancje biologicznie czynne zawarte w majeranku wpływają dodatnio na trawienie i przyswajanie składników odżywczych z pokarmu, działają słabo rozkurczowo w obrębie przewodu pokarmowego, lekko moczopędnie i uspokajająco. Napary z ziela można pomocniczo stosować w biegunkach. Poza tym także pomocniczo można je stosować w napięciowych bólach głowy, bolesnym miesiączkowaniu, bezsenności i stanach lękowych.

Origanum maru, syn.: Majorana maru – Majeranek krzewiasty to półkrzew ogólnym swym pokrojem, budową kwiatów i kwiatostanów uderzająco przypominający majeranek ogrodowy. Pędy i listki majeranku krzewiastego pokryte są kutnerem.

Występowanie: kraje basenu Morza Śródziemnego, Azja Mniejsza.

Surowiec: ziele.

Zawartość: m.in. garbniki, olejek eteryczny decydujący o swoistym zapachu rośliny i sole mineralne.

Działanie i zastosowanie: Jest to przede wszystkim roślina przyprawowa, którą można dodawać do sosów, flaków, czy wreszcie mało ciekawych smakowo i zapachowo zup takich jak żurek, fasolowa, grochowa, czy kartoflanka. Substancje czynne zawarte w zielu korzystnie wpływają na trawienie i przyswajanie składników pokarmowych z pożywienia, likwidują wzdęcia.

Origanum onites, syn.: Majorana onites – Lebiodka grecka – działanie i zastosowanie zbliżone do lebiodki pospolitej.

Origanum syriacum – Lebiodka syryjska – działanie i zastosowanie zbliżone do lebiodki pospolitej.

Origanum x majoricum – mieszaniec majeranku ogrodowego i lebiodki pospolitej – działanie i zastosowanie takie samo jak majeranku ogrodowego.

Porady zamieszone w tym leksykonie nie mają na celu zastąpienia medycznych porad lekarza. Skonsultuj się więc z nim, zanim zastosujesz propozycje tu przedstawione. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody, straty lub choroby spowodowane leczeniem się na własną rękę.

Powrót do zakładek:

O

Wielki leksykon roślin leczniczych