Origanum
– Lebiodka, Majeranek
Origanum
vulgare – Lebiodka pospolita to bylina. W naturze najczęściej
można się na nią natknąć na porębach, rozległych i widnych
polanach, obrzeżach lasów, suchych słonecznych stokach wzgórz, a
także na mało uczęszczanych przydrożach. Na zachodzie Europy,
gdzie lebiodka jest często stosowaną przyprawą kulinarną istnieją
wielkie towarowe plantacje tej rośliny. Lebiodka nie jest rośliną
nazbyt rzucającą się w oczy, chociaż jej kwitnące egzemplarze,
zebrane w duże, rozrośnięte kępy, wyglądają niezwykle pięknie.
Trwały
organ tej byliny stanowi podziemne kłącze. Część nadziemna zaś,
to sztywne wzniesione pędy. Liście lebiodki są drobne, jajowate o
zaostrzonych końcach. Drobniutkie, zebrane w niezwykle gęste
podbaldachy wieńczące szczyty pędów, kwiatuszki mają barwę na
ogół różowolila, chociaż mogą się trafić egzemplarze kwitnące
na różowo, purpurowo, a nawet i na biało. Po przekwitnięciu wiążą
się w owoce typu rozłupki.
Występowanie:
dość powszechnie spotykana zarówno na terenie Polski, jak i w
całej umiarkowanej strefie klimatycznej Europy i Azji.
Surowiec:
kwitnące szczyty pędów.
Zawartość:
m.in. gorycze, garbniki, fitosterol, flawonoidy, żywice, olejek
eteryczny (do 0,4% – zawierający głównie karwakrol, tymol i
dipenten), sole mineralne, prowitamina A i witamina C.
Działanie
i zastosowanie: W przeszłości lebiodce przypisywano o wiele
poważniejsze znaczenie niż ma je w rzeczywistości, uważając ją
(podobnie zresztą jak niektóre inne zioła, np. szałwię) nieomal
za panaceum. Ale chociaż aktualnie nie jest już aż tak ceniona, to
przecież nie sposób pominąć milczeniem jej działanie lecznicze.
Działanie
lebiodki jest dość zróżnicowane. Wzmaga ona wydzielanie się
soków trawiennych, śliny, śluzu, potu, moczu i żółci. Istotne
jest również jej działanie przeciwskurczowe, wiatropędne,
bakteriobójcze i antytoksyczne w obrębie przewody pokarmowego. Na
koniec wspomnieć należy także o jej działaniu wykrztuśnym,
przeciwreumatycznym i nasennym.
Najczęściej
stosowaną postacią leku jest odwar z ziela lebiodki. Przygotowuje
się go z 1 łyżki stołowej rozdrobnionego suszu, który zalewamy 1
szklanką wody. Doprowadzamy do zawrzenia, odstawiamy, trzymamy
jeszcze pod przykryciem około 15 minut (do naciągnięcia), później
zaś przecedzamy i w razie potrzeby pijemy po 1/2 szklanki 2–3 razy
dziennie.
Lek
ów stosowany bywa głównie w zaburzeniach trawienia (m.in.: w
nadmiernej fermentacji jelitowej, wzdęciach, anemii, nieżycie
żołądka i jelit, braku apetytu i niedoczynności wątroby).
Ma
on jednocześnie pewne niewielkie znaczenie w leczeniu reumatyzmu,
ogólnego osłabienia, złej przemiany materii, nadpobudliwości
seksualnej (szczególnie u kobiet), nieżytu oskrzeli, nieżytu
gardła i suchego kaszlu.
Nie
należy zapominać o znaczeniu przyprawowym lebiodki. Jako przyprawy
używa się zarówno świeżych, jak i suszonych listków oraz
kwiatów. Można je dodawać do potraw mięsnych, zawiesistych
tłustych sosów, potraw z pomidorów, z nasion roślin strączkowych,
oberżyny, słodkiej papryki, wszelkich odmian dyni, flaków, zup:
ziemniaczanej i jarzynowej, a w niewielkich (wręcz minimalnych)
ilościach także do bigosu, któremu lebiodka nada wyrazistości.
Pod nazwą oregano jest używana do przyprawiania pizzy.
Co
mówią stare księgi?
„...
na listeczki (...) nalawszy wody, daje napój zastąpić mogący
drogą herbatę, zdaje się jednak być nieco tęższy, z tem
wszystkiem używane listeczki tymże sposobem, nerwy wzmacniają,
(...) rozwalniają flegmę płuc, dlatego służą w kaszlach i
dychawicach flegmistych, pędzą i przywracają odchody miesięczne
(menstruację – A.J.S.) i popołogowe; ostrożnie jednak z ich
braniem postępować należy, gdyż nieco gorączki sprawują. (...)
W materacykach przykładane, uśmierzają z zaziębienia wynikłe
bóle. Brane do kąpieli, czynią takowe balsamicznemi, a zatem i
umacniającemi. Pomimo tych skutków listki suszone i zawieszone w
beczce, kwaśnieć piwu nie dopuszczają, a w czasie rojenia
drożdżami jemu dodane, czynią go niezdatnym do upicia [się]”.
(J. Dziarkowski, dz. cyt., s. 107–108)
Inne
gatunki:
Origanum
dictamnus – Lebiodka kreteńska to półkrzew. Liście ma
niewielkie, jajowate, pokryte szarawym filcowatym szarawym kutnerem.
Kwiaty zaś drobne, zebrane są w szczytowe główkowate kwiatostany.
Występowanie:
Wyspy Greckie i Azja Mniejsza.
Surowiec:
ziele.
Zawartość:
olejek eteryczny (a w nim: tymol, karwakrol, linalol), gorycze,
garbniki, flawonoidy, żywice.
Działanie
i zastosowanie: Wonne ziele lebiodki kreteńskiej jest przede
wszystkim wykorzystywane w kuchni do aromatyzowania ryb, tłustych
zawiesistych sosów, koźliny, baraniny, kaczek, gęsi i tłustej
wieprzowiny.
Opisywana
roślina posiada również niewielkie działanie lecznicze, a
dokładniej – działa rozkurczowo w obrębie przewodu pokarmowego,
wzmaga wydzielanie soków trawiennych, działa wiatropędnie i
bakteriobójczo w obrębie przewodu pokarmowego.
Najczęściej
stosowaną postacią leku jest napar z ziela (1 łyżeczkę
rozdrobnionego suszu zalać 1 szklanką wrzątku, parzyć pod
przykryciem 15 minut, przecedzić), który pije się 2–3 razy
dziennie po 1/3 szklanki, gdy zachodzi taka potrzeba.
Origanum
majorana, syn.: Majorana hortensis – Majeranek ogrodowy jest
bardzo starą rośliną przyprawową i leczniczą. W Polsce jest
rośliną roczną. Pokrój ma krzaczasty, łodygi sztywne,
wzniesione. Liście są drobne, z kształtu jajowate. Kwiaty
niepozorne, białe, różowe lub czerwonawe, zebrane są w
kwiatostany wieńczące szczyty pędów. Po przekwitnięciu wydają
mikroskopijne, brązowe z żółtym odcieniem nasiona. Dorodne
krzaczki mogą osiągać wysokość do 50 cm, a wszystkie ich części
wydzielają miłą, korzenną woń.
Występowanie:
Pochodzi z obszarów rozciągających się od Azji Mniejszej na
zachodzie, po Indie na wschodzie.
Surowiec:
ziele.
Zawartość:
m.in. olejek eteryczny, garbniki, prowitamina A, witaminy C i P.
Działanie
i zastosowanie: Substancje biologicznie czynne zawarte w majeranku
wpływają dodatnio na trawienie i przyswajanie składników
odżywczych z pokarmu, działają słabo rozkurczowo w obrębie
przewodu pokarmowego, lekko moczopędnie i uspokajająco. Napary z
ziela można pomocniczo stosować w biegunkach. Poza tym także
pomocniczo można je stosować w napięciowych bólach głowy,
bolesnym miesiączkowaniu, bezsenności i stanach lękowych.
Origanum
maru, syn.: Majorana maru – Majeranek krzewiasty to półkrzew
ogólnym swym pokrojem, budową kwiatów i kwiatostanów uderzająco
przypominający majeranek ogrodowy. Pędy i listki majeranku
krzewiastego pokryte są kutnerem.
Występowanie:
kraje basenu Morza Śródziemnego, Azja Mniejsza.
Surowiec:
ziele.
Zawartość:
m.in. garbniki, olejek eteryczny decydujący o swoistym zapachu
rośliny i sole mineralne.
Działanie
i zastosowanie: Jest to przede wszystkim roślina przyprawowa, którą
można dodawać do sosów, flaków, czy wreszcie mało ciekawych
smakowo i zapachowo zup takich jak żurek, fasolowa, grochowa, czy
kartoflanka. Substancje czynne zawarte w zielu korzystnie wpływają
na trawienie i przyswajanie składników pokarmowych z pożywienia,
likwidują wzdęcia.
Origanum
onites, syn.: Majorana onites – Lebiodka grecka – działanie
i zastosowanie zbliżone do lebiodki pospolitej.
Origanum
syriacum – Lebiodka syryjska – działanie i zastosowanie
zbliżone do lebiodki pospolitej.
Origanum
x majoricum – mieszaniec majeranku ogrodowego i lebiodki
pospolitej – działanie i zastosowanie takie samo jak majeranku
ogrodowego.
Porady zamieszone w tym leksykonie nie mają na celu zastąpienia medycznych porad lekarza. Skonsultuj się więc z nim, zanim zastosujesz propozycje tu przedstawione. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody, straty lub choroby spowodowane leczeniem się na własną rękę.
Powrót do zakładek:
