Doczesność etapem w drodze ku wieczności
Według ortodoksyjnej nauce muzułmańskiej, życie ziemskie człowieka jest tylko etapem na drodze ku wieczności. Nie należy zatem okazywać większego, niż to oczywiście konieczne, zainteresowania dobrami materialnymi.
W przeciwieństwie do judaizmu, który bardziej jest zaangażowany w doczesność i w niej upatruje nagród lub kar za życie prowadzone zgodnie z prawem mojżeszowym lub przeciw niemu, a zagadnienia eschatologiczne traktuje dość marginalnie, islam te ostatnie szczególnie uwypuklił. Dowody na to można odnaleźć w licznych tekstach koranicznych. Według nauki muzułmańskiej człowiek jest istotą złożoną z dwu współzależnych elementów: materialnego ciała i niematerialnej duszy. Pierwszy z nich, którego istnienie jest ściśle uwarunkowane łącznością z drugim, podlega śmierci, a po niej zniszczeniu. Dusza natomiast po opuszczeniu ciała żyje nadal, jako z natury swej nieśmiertelna, ale mimo iż zachowuje wszelkie przymioty psychiczne żyjącego człowieka, w pełni nim nie jest, bo nie ma już żadnej możliwości działania.
Śmierć zatem (czyli innymi słowy: ustanie wszelkich funkcji życiowych ciała) nie jest ostatecznym kresem istnienia, lecz zmianą formy trwania. Kończy się trwanie w czasie, a rozpoczyna w wieczności.
Człowiek jest istotą stojącą na pograniczu dwu światów: materialnego, bowiem zniszczalnym (co należy do jego natury) ciałem przypomina zwierzęta oraz duchowego, ponieważ nieśmiertelnością duszy podobny jest samemu Bogu. Ongiś, na początku czasu, Stwórca obdarzył pierwszych ludzi nieśmiertelnością, warunkując ją jednak absolutnym poddaniem się ustanowionemu prawu. Jednocześnie jednak Adam i Ewa posiadali wolną wolę, czyli możliwość wyboru w postępowaniu i mogli owo prawo zachować i żyć wiecznie, bądź je przekroczyć i umrzeć.
Wtedy na widownię ludzkości wkroczył Iblis – Szatan – jeden z dżinnów, a na skutek buntu przeciwko Bogu – powodowany pychą – najszpetniejszy i ziejący nienawiścią ku Stworzycielowi duch.
Iblis (ok. 1522) (Wikimedia Commons)
Od chwili odmówienia wykonania polecenia Allaha, czyli oddania pokłonu Adamowi i wypędzeniu z Raju, wykorzystujący każdą sposobność aby uczynić Bogu na złość.
Gdy Allah powiedział do Iblisa „Uchodź stąd” on wybłagał odroczenie:
„Powiedział (Iblis – A.J.S.):
«Daj mi zwłokę
do Dnia, kiedy oni będą wskrzeszeni!»
Powiedział (Allah – A.J.S.):
«Jesteś wśród tych, którym dano zwłokę.»
(Koran VII, 14–15 – J.B.)
Ale Iblis zamiast wdzięczności hardo odpowiedział:
„Za to, iż Ty mnie skazałeś na błądzenie,
postanawiam czyhać na nich w zasadzce
na Twojej drodze prostej.
Następnie będę ich nachodził
z przodu i z tyłu, z prawej i z lewej strony
i Ty większości z nich
nie znajdziesz wdzięcznymi.”
(Koran VII, 16 – J.B.)
Allah wyznaczył pierwszym rodzicom miejsce na mieszkanie w rajskim Ogrodzie:
„A ty Adamie zamieszkaj z twoją żona w Ogrodzie!
Jedzcie obydwoje, z czego chcecie,
ale nie zbliżajcie się do tego drzewa,
bo oboje znajdziecie się wśród niesprawiedliwych”
(Koran VII, 19 – J.B.)
Szatan jednak słowom Boga natychmiast zaprzeczył:
„I szatan zwiódł ich na pokuszenie,
z zamiarem ukazania im ich nagości,
która była dla nich skryta;
i powiedział:
«Zakazał wam wasz Pan z tego drzewa
tylko dlatego, abyście się nie stali aniołami
lub istotami nieśmiertelnymi.»1
I przysięgał im obojgu:
«Jestem dla was dobrym doradcą!»
I doprowadził ich do upadku
przez oszukaństwo.”
(Koran VII 20–21 – J.B.)
Adam i Ewa dali wiarę Szatanowi i w efekcie utracili Raj, a z nim nieśmiertelność:
„A Kiedy oni skosztowali z tego drzewa,
ujrzeli swoją nagość
i zaczęli zszywać dla siebie liście z Ogrodu.
Wtedy wezwał oboje ich Pan:
«Czyż nie zakazałem wam tego drzewa? (...)»
Powiedział:
«Uchodźcie!
Będziecie wrogami jedni dla drugich.
Na ziemi będzie wasze stałe miejsce przebywania
i używanie życia do pewnego czasu.»
I powiedział:
«Na niej będziecie żyć,
na niej będziecie umierać2
i z niej będziecie wyprowadzeni”
(Koran VII, 22–25 – J.B.)
Niejako prawem sukcesji3, wraz z zamieszkaniem na ziemi, konieczność umierania przeszła na wszystkich ich potomków. A więc wszyscy muszą umrzeć. Wiąże się z tym również w sposób istotny element niepewności: kiedy? Dziś, jutro, za dwadzieścia lat? Skoro więc momentu śmierci nie można przewidzieć, należy żyć w taki sposób, aby do niej być stale przygotowanym. Jak więc trzeba to czynić, aby ów warunek wypełnić? Zgodnie z nakazami Koranu.
W tym miejscu konieczne jest bliższe przyjrzenie się postaci Iblisa (Szatana, Szejtana) i jego roli w życiu człowieka w doczesności. Otóż jest on buntownikiem i odstępcą od prawa Allaha, zwodzicielem, oszustem i największym wrogiem człowieka, nad którym jednak nie posiada władzy, a jedynie możliwość zwodzenia go.
Uważam, iż nie ma pełnej jasności czy Iblis jest dżinnem, czy też aniołem. 4 Jednak w tym miejscu należy mocno podkreślić, iż islam nie zna nauki o upadłych aniołach, uważając, iż te istoty stworzone ze światła, są posłuszne Allahowi i czczą go nieustannie.
Koran na temat buntu Iblisa mówi tak:
„Kiedy powiedzieliśmy aniołom:
«Oddajcie pokłon Adamowi!»
oni pokłonili się, z wyjątkiem Iblisa,
który był spośród dżinnów5
i który zbuntował się przeciwko rozkazowi
swojego Pana.”
(Koran XVIII, 50 – J.B.)
Być może, iż nazwanie Iblisa „dżinnem” można uznać za podkreślenie jego – od momentu buntu przeciw Allahowi – niejako obniżenia w hierarchii stworzenia, gdzie dżinny zajmują miejsce niższe niż aniołowie, czyli jego samoupodlenie się. Na potwierdzenie wysunięcia takiego wniosku zdaje się wskazywać fakt, iż Koran wyraźnie mówi, że Allah nakazał oddać pokłon a n i o ł o m, między którymi był również I b l i s.
Także anielską naturę Iblisa zadają się potwierdzać i te słowa:
„My stworzyliśmy was,
potem was ukształtowaliśmy,
potem powiedzieliśmy do aniołów:
«Oddajcie pokłon Adamowi!»
Oni (a n i o ł o w i e – A.J.S) oddali pokłon, z wyjątkiem Iblisa;
On nie był wśród tych (a n i o ł ó w – A.J.S.), którzy się pokłonili”
(Koran VII, 11 – J.B.)
Odmowa oddania pokłonu Adamowi wynikała z pychy:
„Bóg powiedział:
«Co tobie przeszkodziło,
że się nie pokłoniłeś,
skoro tobie nakazałem?»
Powiedział:
«Ja jestem lepszy od niego.
Ty stworzyłeś mnie z ognia,
a jego stworzyłeś z gliny.»
Powiedział:
«Uchodź stąd! 6
Nie tobie należy być dumnym tutaj!
Wychodź więc!
Ty jesteś wśród upokorzonych.»
(Koran VII, 12–13 – J.B.)
Przeciwnicy uznania Iblisa za anioła dowodzą, że mimo wszystko Koran mówi, że „był on spośród dżinnów”, a także wyraźnie informuje, że został stworzony z ognia, podobnie jak dżinny.
Pozostawiając jednak ostatecznie tę kwestię na boku, chociaż bez wątpienia ważne jest spośród których stworzeń wywodzi się Szatan7 należy przejść do dalszych rozważań.
Jest faktem, że Szatan kusi każdego, i każdego usiłuje namówić do grzechu. Dlatego dla muzułmanina jest niezwykle ważne by wciąż o zasadzkach Szatana pamiętać, i kierując się miłością ku Stwórcy i posłuszeństwem względem jego Prawa, kroczyć drogą wiodącą nie do piekła, ale do raju.
Muzułmanin wie, że na pierwszym miejscu ma obowiązek stawiać wartości duchowe, a na drugim dopiero materialne. To, że w dziejach (a i obecnie również) nie zawsze postępowano zgodnie z prawem Allaha, jest już inną sprawą. Niemniej takie rozumienie doczesności – jako etapu „poczekalni na dworcu kolejowym”, na drodze ku wieczności jest kamieniem węgielnym doktryny islamu i świadczy o jej eschatologicznym charakterze.
________________________________
1 por. tekst paralelny z Biblii: „Na pewno nie umrzecie.... gdy tylko zjecie z niego, otworzą się wam oczy i będziecie jak Bóg znający dobro i zło” (Rodz. 3, 4–5) – Biblia..., tzw. Nowy Przekład, Warszawa 1979.
2 por. tekst paralelny z Biblii: „Zapłatą za grzech jest śmierć” (Rodz. 6, 23) – Biblia..., tzw. Nowy Przekład, Warszawa 1979.
3 Islam nie uznaje nauki o grzechu pierworodnym, choć na pierwszy rzut oka tak się może wydawać.
4 Na temat dżinnów będzie w odrębnym rozdziale.
5 prof. Józef Bielawski w swoim tłumaczeniu Koranu do określenia Iblisa jako dżinna daje taki oto komentarz: „jest to jedyny przypadek w Koranie, gdzie Iblis jest nazwany dżinnem, tj. demonem, duchem, a w danym kontekście nawet aniołem.” (J. Bielawski, Koran, s. 893) Zatem jak sądzę można mimo przeciwnych opinii przyjąć, iż Iblis j e s t zbuntowanym aniołem.
6 to znaczy z Raju – A.J.S.
7 piszę to słowo z dużej litery nie przez szacunek, ale jako imię własne, które można zamiennie stosować z imieniem Iblis – A.J.S.
© Andrzej Juliusz Sarwa 2018
Książkę w wersji papierowej można kupić
w Polsce:
za granicą:
Książkę w wersji elektronicznej (epub, mobi) można kupić tutaj:
