ANALIZA KRYTYCZNO-LITERACKA POWIEŚCI CIEŃ WŁADCY SABATU

Na wstępie uwaga Wydawcy:

Autor w formie powieściowej przekazuje rzetelną wiedzę z zakresu demonologii i mistyki demonicznej, a także wiedzę na temat zniewolenia osoby ludzkiej przez Szatana. Pokazane jest to na przykładzie pewnego niemiecko-polskiego szlacheckiego rodu Semberków, który zawarł pakt z diabłem. Każdy, kto przeczyta tę książkę, będzie mógł poznać, jak wygląda modelowy proces zniewalania człowieka przez demony i jakimi dysponuje się środkami, by uwolnić się od złego. Osoby, które szukają tylko dreszczyku emocji i dobrze skonstruowanej fabuły oraz wartkiej akcji, znajdą ich w tej książce aż w nadmiarze. Książka jest napisana niezwykle dynamicznie, jest w niej wiele niespodziewanych zwrotów, lecz nie brakuje malarskich wręcz opisów miejsc, przyrody, ludzi, obyczajów i nastrojów. Widzi się opisywane miejsca, czuje ich zapachy. Nie brakuje też elementów grozy. Ponieważ akcja powieści dzieje się w katolickiej Polsce, jej fabuła jest skonstruowana na kanwie katolickiej tradycji. Książka zdecydowanie dla wymagającego czytelnika. Pierwsze pełne wydanie niniejszej książki ukazało w roku 2013 w trzech oddzielnych tomach, z których każdy nosił odrębny tytuł: „Uwikłany”, „Szepty i cienie” oraz „Ziarna ocalenia”. Są to powiązane ze sobą części, których akcja, rozciągnięta w czasie, zaczyna się w wieku XVII, a kończy w roku 2006. Miejscem akcji jest głównie przepiękny i tajemniczy Sandomierz.

Kto by chciał nabyć książkę, której pierwszą część stanowi "Cień władcy Sabatu" (są jeszcze dwie kolejne: "Szepty i cienie oraz ziarna ocalenia") to jest dostępna tutaj:

książka papierowa - Księgarnia Armoryka

e-book - Virtualo

papierowa i e-book w jednej księgarni - Empik

Analiza krytyczno-literacka Anny Głąb

powieści Andrzeja Sarwy Cień władcy Sabatu

(fragment)

Klasyfikacja gatunkowa powieści


Dla zrozumienia istoty powieści „Cień Władcy Sabatu” warto zatrzymać się nad jej klasyfikacją gatunkową. Radosław Kot, wybitny znawca tematu, w liście do Andrzeja Sarwy recenzując i oceniając tę jego książkę pisze, że ma ona charakter horroru, różniący się jednakże od tradycyjnych wzorców tej literatury. Zauważa również, że nawiązuje nie tyle do klasycznej powieści gotyckiej, co do opowieści grozy niemieckiego postromantyzmu [APKS., ZAS, Nr Zesp. 24/463/40, List Radosława Kota do Andrzeja Sarwy z dnia 20 maja 1991 r.- przyp. Aut.]. Prześledźmy zatem cechy konstytutywne wspomnianych gatunków.

Archetypy powieści grozy wyrastają już z czasów plemiennych, kiedy to tylko zakaz i strach mogły utrzymać w ryzach dziką społeczność. W obserwacji kulturowej człowiekowi od początków cywilizacji towarzyszyła fascynacja tym, co mroczne, tajemnicze, niedostępne, często pozazmysłowe. Ale badacze literatury grozy wskazują jej źródła w wieku XVIII, kiedy programowo odwracano się od przesądów, zabobonów i tajemnic nieosiągalnych dla ludzkiego umysłu. Prawdziwe poznanie mogło się odbyć jedynie dzięki rozumowi, naukom przyrodniczym i filozofii w ujęciu kartezjańskim. I paradoksalnie w tym właśnie wieku narodziła się fascynacja poetyką okropieństw i grozy. Kobiety rozczytywały się w powieściach sentymentalnych, szukając wzruszeń serc a nie rozumu. Coraz częściej bohaterki tych książek musiały stawić czoła opryszkom lub łotrom. Nierzadko przebywały w odludnej okolicy, często w egzotycznych, orientalnych krajobrazach. Estetyka powieści sentymentalnych powoli ewoluowała w stronę opisów niepozbawionych elementów później określanych jako gotyckie - ruin, cmentarzysk, starych lasów, zapomnianych klątw [A. Tarczyńska, „Horror a estetyka gotyckości”, [w:] „Horror Online - Bo strach to dopiero początek...”, Internet: http://horror.com.pl/publicystyka/art.php?id=21 [dostęp: 7 lipca 2011 r. - przyp. Aut.]. Jeżeli wydaje się zaskakujący fakt, że w czasie apoteozy rozumu rodzi się powieść mroczna i tajemnicza, to warto przypomnieć sobie naturalną konstrukcję człowieka, w którym współistnieją potrzeby racjonalne i zmysłowe, nazywane i tajemnicze. Powieść gotycka przywracała „naturalny”, dotychczasowy ład, w którym stare klątwy na powrót stawały się elementem otaczającej rzeczywistości, ale ujęte w racjonalnie wytłumaczalne ramy literatury. Za prekursora powieści nazywanej później gotycką uważa się Horacego Wallopole’a. Jego „Zamczysko w Otranto” zresztą dało nazwę gatunkowi, bowiem podtytuł brzmiał - powieść grozy. Z czasem ukształtował się wzorzec powieści gotyckiej. Oto, co musi zawierać powieść pretendująca do jej miana: element irracjonalny (np. ducha, upiora, widmo), klątwę lub tajemnicę konieczną do rozwiązania, gotyckiego łotra, z którym najczęściej walczy główny bohater. Akcja toczy się na terenie odosobnionym lub co najmniej egzotycznym i dalekim od codzienności. Konieczna jest obecność dręczonej dziewicy, a znaczna część fabuły umieszczona jest w specyficznym otoczeniu - może to być klasztor, stary cmentarz, ruiny zamków, groby. Natura jest nieprzyjazna i dzika, dlatego wilki wyją, lasy są nieprzebyte, a księżyc nie oświetla ciemności nocy. W labiryncie sal i lochów, piwnic czy starych ruin bohaterowi gaśnie światło, migotliwe płomienie świec wywołują cienie, wiatr huczy, pod nogami przemykają się gryzonie, a ściany spowija pajęczyna. W ten sposób buduje się napięcie w niespotykanym dotychczas kształcie.

Z tych doświadczeń czerpie współczesny horror, naturalnie przetwarzając kolejne elementy. Oczywiście przez lata eksploatacji cechy współczesnej literatury grozy uległy zmianom i modyfikacjom. Pozostaje jednak najważniejsza cecha gatunku - budowanie napięcia i gra na emocjach czytelnika. Ponieważ głównym zadaniem horroru jest wywołanie przerażenia, w maksymalny sposób eksploatuje on wszystkie przestrzenie, dając możliwość gry na emocjach strachu. Służą temu precyzyjnie zaplanowane zabiegi językowe i stylistyczne.

Czy zatem „Cień Władcy Sabatu” jest współczesną egzemplifikacją powieści grozy? Wszak świat przedstawiony jak najbardziej odwołuje się do klimatu romantycznego. Radosław Kot zauważa pewną kompilację stylistyczną powieści. „Początkowo nawiązuje do Brama Stokera (z opowiadań raczej niż z najważniejszej powieści), stosując starą receptę Umberto Eco (na początku stary manuskrypt, oczywiście). Atmosferą przypomina również nieco Aleksandra Grina. Po wyjeździe bohatera z Sandomierza zaczynają się nawiązania (bardzo bliskie) do Howarda Philipa Lovercrafta (czyli bardzie thriller SF, niż horror). Po pojawieniu się tradycyjnej postaci Szatana i po wpleceniu wątku niejednoznaczności moralnej Nieprzyjaciela, który także zna cierpienie, mamy do czynienia z wycieczką w kierunku niesamowitych wątków utworów Kafki. W całości przebija nie tyle duch powieści gotyckiej, co atmosfera opowieści grozy niemieckiego postromantyzmu (czyli podobna recepta jak ta stosowana przez Edgara Allana Poe)” [List Radosława Kota do Andrzeja Sarwy… - przyp. Aut.]. Paweł Mateja na swoim blogu literackim wskazuje podobieństwo treści „Władcy do Opowieści Artura Gordona Pyle’a” pióra E. A. Poego (po raz kolejny pojawia się to nazwisko u badaczy literatury Andrzeja Sarwy) oraz opowiadań Karla Hansa Strobla [P. Mateja, Chwała za ramola… - przyp. Aut.].

Najprawdopodobniej jednoznaczna klasyfikacja gatunkowa omawianej powieści nie jest możliwa, zapewne też uproszczeniem byłoby po prostu stwierdzić, że reprezentuje ona swoisty synkretyzm gatunkowy, gdyż plasuje się wyraźnie w obrębie utworów grozy. Osobiście do tej klasyfikacji dodałabym jeszcze jedno pojęcie: otóż niewątpliwie jest to powieść o charakterze chrześcijańskim. Tezę tę potwierdza ostateczny wydźwięk powieści, tworzenie diabelskiej iluzji przez tytułowego bohatera, wprowadzenie postaci księdza - lekarza. Szczegółowo zagadnienie to omawia następny rozdział.


Budowa powieści

Kompozycja powieści

„Cień Władcy Sabatu” kompozycyjnie rozpada się na dwie części. Podział ten podporządkowany jest układowi treści i wiąże się z losami głównego bohatera. Jeżeli przyjmiemy, że część pierwsza jest otwarciem i zawiązaniem fabuły, ekspozycją najważniejszych zagadnień, to druga jest odpowiedzią na nie, nieuchronną konsekwencją decyzji podjętych w części pierwszej. Jak w każdej dobrej powieści grozy (a dla pewnego uproszczenia przyjmiemy w tym miejscu taką klasyfikację) już na pierwszej stronie znajdujemy tajemnicę, a może należałoby powiedzieć Tajemnicę. Stara mapa wisząca w gabinecie ojca głównego bohatera i fascynacja nią dziecka stanowi otwarcie i, jak się później okaże, znak najważniejszej sprawy w życiu Hansa Semberka. Już w tym momencie zostaje wprowadzona najważniejsza postać w powieści: chłopiec, obserwując rysunek mapy, dostrzega na niej zarys budzącej grozę głowy, a w pewnym momencie słyszy szept - polecenie. W ten sposób w pierwszych kilku akapitach zostaje otwarta akcja powieści, do zakończenia której czytelnik jest prowadzony w sposób niezwykle emocjonujący.

Jak na utwór z pogranicza horroru i powieści grozy przystało, narrator przebywa w miejscach naznaczonych tajemniczością. Pierwszym miejscem, które budzi jego niepokój, jest gabinet ojca, miejsce o tyle fascynujące, że zakazane. Stanowczy zakaz kilkakrotnie łamany przez małego Hansa kończy się pierwszą odsłoną mrocznej tajemnicy. Słowa z Apokalipsy wg Św. Jana - ET VIDI LIBRUM SIGNATUM SIGILLIS SEPTEM (I ujrzałem księgę zapieczętowaną siedmioma pieczęciami) i szept nieznanego głosu: Złam pieczęcie… stają się siłą przewodnią w życiu bohatera. Od tej pory będzie poddany myśli o poznaniu tajemnicy.

Kolejne miejsca, przez które prowadzi nas narrator w toku opowieści, potwierdzają tezę o specyficznym klimacie powieści. Kolejno idziemy z nim do klasztoru stryja, zwiedzamy Sandomierz, a w nim, rzecz znamienna, kryptę w kościele św. Jakuba. Później, w drugiej części powieści, miejsce akcji toczy się na nieznanej wyspie, w miejscu, którego nie ma na mapach znanych ludzkości, poza jedyną mapą, będącą w posiadaniu rodu Semberków. Nastrój grozy jest precyzyjnie budowany już od początku utworu. Najpierw zakazany gabinet ojca, jego niespodziewana śmierć w tymże właśnie gabinecie, a końcu rozmowa ze stryjem służą wprowadzeniu tyleż w temat powieści, co utkaniu warstwy emocjonalnej. Zwraca szczególnie uwagę wizyta w klasztorze franciszkańskim. Kiedy Hans podąża za stryjem zakonnymi korytarzami, kiedy czytelnik razem z nim mija schody, ciemne zaułki, ciężkie drzwi, odnieść można wrażenie, że już teraz jesteśmy w centrum akcji grozy, że tu właśnie rozegra się punkt kulminacyjny. Tymczasem takich momentów będzie jeszcze kilka, zanim znajdziemy się w miejscu, w którym rozegra się najważniejsza scena.

Kreśląc linię podróży bohatera, w pierwszej części powieści poruszamy się na linii Bawaria (tu małe, nienazwane miasto) - Sandomierz. Nie dziwi naturalnie fakt, iż Andrzej Sarwa kluczowy moment akcji umieścił w swoim rodzinnym mieście. W całej jego twórczości przewija się ono w mniejszym lub większym stopniu i w każdym z tych momentów da się odczytać niekłamaną miłość do Sandomierza. Kościół św. Jakuba to rzeczywiście miejsce jak najbardziej odpowiednie do stworzenia scenerii grozy. Jeżeli jeszcze dodać do niego listopadową noc, kryptę z rozkładającymi się ciałami zakonników, niknące światło i obecność mrocznego mnicha, to atmosfera staje się godna horroru.

Najbardziej tajemniczym miejscem jest wyspa znana Hansowi z mapy wiszącej w gabinecie ojca. Nie wiemy, w jaki sposób bohater się na niej znalazł, nie wiemy, w jakiej części świata się znajduje. Wiemy tyle, że jest to przestrzeń niezwykła, tajemnicza, nawiązująca do klasyki gatunku powieści grozy i SF.

Pierwsza część powieści utrzymana jest w klimacie tajemniczości, jednak w zasadniczej warstwie ma charakter realistyczny, jeżeli pominiemy postać tajemniczego mnicha pojawiającego się w różnych momentach życia Hansa Semberka. Część druga już od początku utrzymana jest w poetyce fantastycznej. Niejasne pojawienie się bohatera na wyspie to dopiero początek niezwykłości. Upajające kwiaty, potwory w jaskini, a w końcu sama postać Szatana-Bafometa oraz jego przedzierzgnięcie z bezkształtnej masy w kształt znany kulturze tworzą atmosferę koszmarnej bajkowości.

Tym, co świadczy o wartości kompozycyjnej „Cienia Władcy Sabatu” jest to, że czytelnik kilkakrotnie odnosi wrażenie zbliżania się do punktu kulminacyjnego. Czy to w klasztorze franciszkańskim czy w kryptach grobowych w Sandomierzu można ulec złudzeniu, że już teraz odkryje się tajemnica Stanisława Semberka. Za każdym razem jednak narrator każe nam po rozbudzeniu emocji powrócić do toku opowieści i razem z nim iść dalej, ku nowym faktom. Niewątpliwie suspens jest mocną stroną powieściowego pióra Andrzeja Sarwy. Zatem szukając owego najważniejszego momentu w powieści, można kilkakrotnie dać się zwieść. Gdzie, wobec tego, się on znajduje? Czy będzie to moment samodzielnej decyzji Hansa o pomocy Szatanowi, moment, w którym zaczyna czuć do niego sympatię (zwiedziony kłamliwym, diabelskim monologiem) czy może chwila, kiedy zrozumiawszy swój błąd, chce uciec z jaskini, aby nie skonać w miejscu przenikniętym złem w czystej postaci? Trudno o jednoznaczną odpowiedź, nie wydaje się zresztą ona konieczna. Siła przekazu tkwi właśnie w owej niejednoznaczności zmuszającej do przemyśleń. Twierdzenie to mogłoby być truizmem, gdyby nie głębia treści poruszanych przez autora. Jeżeli roztrząsamy tu rudymentarne pojęcia dobra i zła, to bezrefleksyjność o charakterze egzystencjalnym świadczyłaby o całkowitym niezrozumieniu treści.

Bohater

Narracja prowadzona w pierwszej osobie daje czytelnikowi złudzenie uczestniczenia w wydarzeniach. Hans Semberk prowadzi nas nie tyle po historii najważniejszej przygody swojego życia, co po swoich odczuciach z nią związanych. Czytelnik poznaje go niczym dobrego znajomego i wraz z nim odkrywa tajemnicą rodu. Nie sposób nie poddać się wrażeniu, że również dojrzewa z bohaterem.

Hans Semberk wpisuje się w grono awanturników szukających wielkiej przygody, emocji, poświadczenia własnej męskości, być może również próby dokonania wielkiego czynu. Dane mu było w młodym wieku stanąć na progu tajemnicy i nie oparł się pragnieniu, by ją zgłębić. To klasyczny motyw opowiadający losy bohatera i jeżeli nawet „Cień Władcy Sabatu” nie jest powieścią o dojrzewaniu, to na pewno z każdą kolejną stroną Hans Semberk staje się coraz bardziej mężczyzną, nieodwołalnie porzucając lata młodzieńcze. Nie można mu odmówić rozsądku, choć podjęcie ryzykownej podróży do kraju przodków zapewne nie jest typowe dla statecznego niemieckiego mieszczanina. Tu jednak odzywa się romantyczna niemiecka dusza. To jego własne ‘Sturm und Drang’ na dorosłość i samodzielność decyzji. Nie wie tylko, że jego wolą kieruje - a w zasadzie manipuluje - ten, który od zarania dziejów nazywany jest Nieprzyjacielem. Całkowite oświecenie przychodzi jednak dopiero w ostatecznym momencie, po kilkakrotnym zapewnieniu o tym, że chce pomóc Szatanowi. Z tego momentu trudno się cofnąć, ludzkimi siłami to niemożliwe, ucieczka ku lepszemu światu dokonuje się dopiero po interwencji lekarza okrętowego - kapłana.

Kim jest Hans Semberk? Czy jest figurą człowieka? Czy można doszukiwać się w nim kolejnego wcielenia Everymana? [Everyman - Człowiek - każdy: „Jest to specyficzna konstrukcja bohatera literackiego. Wywodzi się ze średniowiecznego moralitetu o tym tytule. Przedstawia człowieka bez cech indywidualnych, bez twarzy, bez imienia - abstrakcyjnego reprezentanta wszystkich ludzi”. Za: Motyw Everyman’a, [w:] Globalne źródło zawierające streszczenia i recenzje, Internet: http://pl.shvoong.com/humanities/1712464-motyw-everyman-cz%C5%82owiek-ka%C5%BCdy/#ixzz1YZmTrrIi [dostęp: 7 lipca 2011 r. - przyp. Aut]? W warstwie metaforycznej zapewne tak, jednak kilka faktów świadczy o osobnym, personalistycznym ujęciu postaci głównego bohatera. Przede wszystkim jego decyzje są samodzielne, podejmuje je we własnym imieniu, a nawet wbrew wyraźnej woli ojca i stryja (wprawdzie nie wyrażonej wprost, ale czytelnej z punktu widzenia narratora). W ten sposób podejmuje on osobiste decyzje, we własnym imieniu i nie rości sobie prawa do stania się przedstawicielem ludzkości. Jednocześnie chce zostać zadośćuczynieniem dla Szatana, kiedy zwiedziony jego manipulacjami, pragnie mu pomóc. W ten sposób ma naprawić zło, jakiego ten doznał od ludzi. Naiwność? Niekoniecznie. Jeżeli czytać „Cień Władcy Sabatu” w kontekście losów głównego bohatera, to nasuwa się wniosek przerażający - jak bardzo człowiek daje się zwieść diabłu. Nie jest to słowiański, lekko głupkowaty, swojski diabeł z widłami, prowadzący chłopski wóz na bezdroża. Mamy tu do czynienia z wielką siłą, ukierunkowaną na zniszczenie. Tej machinie manipulacji ulega Hans, a przed nim kilka pokoleń Semberków. Pierwszy, Stanisław, oddał duszę w zamian za bogactwo, pogrążając swój ród na siedem pokoleń. Liczba siedem naturalnie nie jest przypadkowa, numerologia przypisuje jej znaczenie symboliczne. Ostatnie pokolenie, które miało pozostawać we władzy Szatana reprezentuje właśnie bohater powieści. I on płaci najwyższą cenę za obietnicę przodka, jednocześnie uwalniając ród od powiązań z diabłem.


Postać Szatana


Postać Szatana w literaturze i kulturze przybiera różne kształty, formy, sposoby obrazowania. Niewątpliwie jest ona jednym z ważniejszych pojęć kulturowych i jako taka tkwi w zbiorowej świadomości. Andrzej Sarwa na nowo powołuje do realnego kształtu owo pojęcie. Jeżeli pamiętać, że demonologia znajduje się w sferze osobistych zainteresowań autora, tym bardziej warto zastanowić się nad kreacją Złego Ducha w powieści.

Pojawia się on najpierw jako budząca grozę twarz rysująca się na starej mapie, a wzbudzająca ogromną fascynację małego chłopca. Nic dziwnego, że dziecko lgnie ku rzeczom zakazanym (a takim był gabinet ojca), jednak siła przyciągania jest tak wielka, że już na pierwszych stronach utworu rodzi podejrzenie o jej pozaludzkiej proweniencji. Na progu dorosłości Hans, osierocony przez ojca i stryja, słyszy wezwanie tajemniczego głosu i dodatkowo ponaglony ciekawością rodzinnej tajemnicy podąża w jej ślad. Diabeł nie naciska, nie nakazuje żadnych decyzji. On tylko kusi, nakłania, podpowiada. To klasyczna metoda jego działania i tę właśnie metodę zastosował w konstrukcji jego postaci Andrzej Sarwa. Od czasów rajskich człowiek sam podejmuje decyzje, niejednokrotnie ulegając szatańskim podszeptom, nie inaczej jest w historii Hansa Semberka. W efekcie dostaje się on w sam środek planu zła, mającego na celu zagładę jego samego, a później całej ludzkości.

Rzecz znamienna, że Szatan budzi strach, mimo tego, iż ma na celu zwabienie człowieka. Wszyscy przodkowie Hansa, którzy mieli kontakt z tajemniczym mnichem, umierają nagle, z wyrazem przerażenia na twarzy. Ten strach był przyczyną ich śmierci. Najwyraźniej proces ten widać w przypadku stryja Sebastiana, gdy stary zakonnik kończy życie w momencie zobaczenia diabelskiej twarzy.

Szatan jest mistrzem kamuflażu i kłamstwa. Tę metodę działania kultura zna od zarania, tę samą metodę przyjął, zwodząc kolejne pokolenia Semberków. W sam środek sideł wpadł młody Hans, czy to ze względu na swą młodość i brak doświadczenia czy też z powodu podjęcia dialogu z Szatanem. Paradoks polega na tym, że im bardziej się zgadza na propozycje Złego, tym bardziej ulega jego manipulacjom. Diabeł do niczego nie nakłania, on tylko podaje fałszywy obraz rzeczywistości. Kiedy udaje mu się wzbudzić w sercu Hansa ciepłe uczucia pod swoim adresem, zdobywa jego duszę. To największe osiągnięcie diabła: tak omotać człowieka, by on sam, dobrowolnie oddał się we władanie złych mocy.

Kluczowa dla historii Hansa Semberka jest chwila, kiedy dobrowolnie decyduje się na pomoc Szatanowi. Diabeł nie robi tego w jednorazowym akcie. Stopniowo oswaja ze sobą młodego człowieka. Począwszy od szeptu zasłyszanego w gabinecie ojca i rysunku twarzy na starej mapie, poprzez pojawienie się w postaci tajemniczego mnicha i wezwanie na wyspę, diabeł odsłania swoją twarz i intencje pomału, stopniowo. Przyczyną takiego gradualnego działania może być świadomość, że człowiek nie jest w stanie znieść całej wiedzy o diable. Być może również Szatanowi potrzeba w pełni dobrowolnej decyzji człowieka, tę jednak może uzyskać jedynie dzięki kłamliwemu przedstawieniu rzeczywistości, podawanemu w małych dawkach.

Pierwszy moment ujawnienia ma miejsce w kryptach kościoła św. Jakuba, gdzie Hans udaje się w celu odkrycia tajemnicy swego przodka Stanisława. Awanturnicza przygoda, wciąż jeszcze mieszcząca się w granicach młodzieńczej brawury, w tym miejscu przechodzi w horror. O ile jeszcze potajemne wejście do krypty grobowej w kościele oo. dominikanów można wytłumaczyć poszukiwaniem przez młodego człowieka rodzinnej tajemnicy, nawet jeżeli wiedzie ona przez podziemną kaplicę pełną rozkładających się trupów, to już spotkanie z tajemniczym mnichem przekracza wszystkie dostępne w świecie rzeczywistym doznania. Postać ta pojawiająca się dotychczas jedynie jako efemeryczna zjawa, tym razem staje twarzą w twarz z ostatnim z rodu Semberków. W tym przypadku określenie „stanąć twarzą w twarz” nabiera nowego znaczenia. Oblicze mnicha jest przerażające, budzi sprzeciw tak na poziomie estetycznym jak i duchowym. Ukazuje się dopiero jednak w tym momencie, w którym Hans decyduje się posiąść obiecaną wiedzę. Tu powtarza się biblijny dialog przełożony na XIX-wieczne realia. Mnich-Szatan jak w raju pyta bohatera, czy chce zdobyć wiedzę. Ta ma uczynić człowieka równego Bogu. Pragnienie jej posiadania rodzi się w młodym człowieku tak mocno, że w końcu decyduje się wbrew rozsądkowi zaufać diabłu. Dopiero w tym momencie mnich podnosi kaptur. Opis jego twarzy jest godzien miana klasycznie turpistycznego. Poszczególne jej elementy są tak charakterystyczne dla utrwalonego w kulturze wężowego obrazu diabła, że czytelnik (i prawdopodobnie sam bohater) nie ma wątpliwości, kim jest stojąca przed nim istota. I tak głowa jest pokryta łuską, głos przypomina syk, a język jest rozwidlony na końcu. Momentem przypieczętowującym pakt jest diabelski pocałunek, w którym łączy się groza, erotyka i definitywność podjętej decyzji. Od tej chwili Hans Semberk jest we władaniu diabła. Ten znika, pozostawiając swą ofiarę z tajemniczą szkatułką, w której spodziewa się odnaleźć rozwiązanie mrocznej tajemnicy. Te nadzieje jednak okazują się płonne, Szatan znów zwodzi. W wykopanej szkatułce znajduje się nienazwana moc, siła budząca lęk. Najprawdopodobniej dzięki tej sile Hans przenosi się na tajemniczą wyspę, otwierając tym samym najbardziej mroczny rozdział swojego życia.

To przedzierzgnięcie się w istotę podległą złu jest gwałtem na ludzkiej naturze, która ze swej istoty jest stworzona do miłości, jak stwierdza bohater, dlatego Hans staje się narzędziem w ręku potężnej siły.

Istotę diabelskiego planu stanowi proces przedstawiony w drugiej części powieści, a wiodący do zagarnięcia ludzkiej duszy i zyskania siły w celu zawładnięcia światem. Prawdziwe oblicze odsłania stopniowo, wprowadzając człowieka w labirynt swojego świata. Kiedy Hans znajduje się na wyspie (nie wiadomo, w jaki sposób), przechodzi proces, który można by określić jako wtajemniczenie czy oczyszczenie. Zapowiedź tego, co go spotka, znajdowała się na misternie wykonanym wieczku starej szkatułki, znalezionej w krypcie Semberków. I tak kolejno bohater przechodzi przez próbę upajających kwiatów, spotkanie z potworami z jaskini, by w końcu po raz kolejny stanąć przed tajemniczym mnichem. Ten prowadzi go do najmroczniejszego zakątka, przed potworną postać Bafometa. Ostateczna decyzja poddania się władzy Księcia Ciemności poprzedzona jest wypełnieniem proroctwa czy może namowy usłyszanej w dzieciństwie. Hans łamie siedem pieczęci księgi, ta jednak okazuje się pusta. To pierwsze rozczarowanie, jakiego doświadcza człowiek w spotkaniu z diabłem - wielka tajemnica staje się nic nie wartym kłamstwem. Prawdziwe są natomiast konsekwencje podjętych decyzji. Pierwszy krok prowadzi ku rytuałowi, który ma dać postać emanacji zła.

Opis celebracji tego rytuału łączy cechy ceremonii liturgii chrześcijańskich, pogańskich i satanistycznych. W głębi jaskini, pośrodku wyspy znajdujemy się w centrum tytułowego sabatu, a jego władca niszczy człowieka, posługując się jego własną wolą. Największym osiągnięciem manipulacji psychologicznej Szatana jest fakt wmówienia młodemu Semberkowi tego, iż to on sam jest istotą cierpiącą, pokrzywdzoną, odrzuconą, a sprawcą tego cierpienia jest Bóg. Książę Ciemności jest mistrzem kłamstwa i Andrzej Sarwa doskonale przedstawia metodę diabelskiego działania. Prowadzi czytelnika przez meandry działania Szatana, nie pozwalając czytelnikowi odetchnąć od makabry opisywanych scen. Wydaje się, że punkt kulminacyjny powieści ma miejsce w momencie, kiedy do Hansa dociera prawda o tym, co zrobił. Jego przekraczająca ludzkie możliwości próba ucieczki i ocalenia duszy przy pomocy lekarza okrętowego - kapłana jest już zezwoleniem na katharsis, bez którego czytelnik pozostałby z uczuciem bezsensu i niejasnym pojęciem rozkładu sił w świecie. Sarwa daje ostatnie słowo Bożemu miłosierdziu, jednak nie pozostawia złudzeń co do tego, że zło zostało pokonane, ma zbyt wielką świadomość metod działania Szatana. W scenach na statku kolejny raz pokazuje przewrotność złego ducha. Przybranie postaci pięknej kobiety, namawianie do zabicia lekarza, a w końcu obietnica zemsty za wyślizgnięcie się z jego władzy pokazują moc Władcy Sabatu. Postać ta została skonstruowana zgodnie z biblijnym archetypem Szatana. Prowadzi człowieka na manowce przy pomocy zdradliwych pytań, obiecuje posiadanie wiedzy, w przez to władzy, by w końcu okazać się wielkim niszczycielem.

Nasuwa się w końcu pytanie o istotę przekazu powieści. Czy jest to horror, nawiązujący do klasyki gatunku, oscylujący na granicy powieści grozy i moralitetu? Czy może w najgłębszej warstwie jest to powieść o przesłaniu ostrzegawczym, wręcz ewangelizującym? Jeżeli odczytać „Cień Władcy Sabatu” w ujęciu teologii chrześcijańskiej, nietrudno dostrzec, że wewnętrznie aż krzyczy ona przekazem ostrzegającym przed diabłem, przed wejściem w jakiekolwiek kontakty z nim. Wyżej przytoczona analiza treści i budowy powieści dowiodła, że jest ona horrorem, łączącym najlepsze konwencje gatunku, jednocześnie niepozbawionym świeżości i nowatorstwa w ujęciu tematu. W tym miejscu pozwolę sobie na osobistą interpretację utworu. „Cień Władcy Sabatu” to powieść-transparent ostrzegający człowieka.

W sposób daleki od nachalnego pouczania Andrzej Sarwa napisał utwór ostrzegawczy. Zdaje się, że poza profesjonalnym zaangażowaniem literackim dochodzi tu do głosu osobiste doświadczenie Boga, Jego miłosierdzia i wiedza na temat działalności złego ducha w świecie. Na pewno wpływ na dobór tematu i sposób jego ujęcia miało zainteresowanie autora zagadnieniami demonologii i eschatologii.

Czy można jeszcze coś dodać? Chyba tylko to, że jednoznaczna klasyfikacja powieści zdaje się być niemożliwa i to właśnie stanowi o jej wartości. O ponadczasowości zadecydują czytelnicy.

Źródło: A. Głąb, Wstęp, [w:] A. Sarwa, Cień władcy Sabatu. Powieść grozy, Sandomierz 2011, s. VII-XX.

Kto by chciał nabyć książkę, której pierwszą część stanowi "Cień władcy Sabatu" (są jeszcze dwie kolejne: "Szepty i cienie oraz ziarna ocalenia") to jest dostępna tutaj:

książka papierowa - Księgarnia Armoryka

e-book - Virtualo

papierowa i e-book w jednej księgarni - Empik

ПРО МАРНÓТУ ЦЬОГО СВІТУ І СИНІВСЬКИЙ ПОСЛУХ

Андрій Юлій Сарва

ПРО МАРНÓТУ ЦЬОГО СВІТУ І СИНІВСЬКИЙ ПОСЛУХ

переклала Люда Бублик

Старий дідич лежав на великому ложі. Воскове обличчя і загострені риси свідчили, що небагато миттєвостей життя йому залишилося. Раз-по-раз він переставав дихати, ніби якийсь страшенний тягар привалював його груди.

– Отож, це вже кінець, мій друже, – озвався дідич до слуги, що стояв в узголів’ї і обтирав сльози полою каптана.

– Багацько ми з тобою разом пережили. Ой, багацько! Багато миль ми промандрували і тяжко напрацювалися, – продовжував він. – Але тепер доведеться нам розлучитися. Важко мені буде тебе залишити самого на непевність, а може й поневіряння.

– Але ж мій ясний пане! Ви ще видужаєте! Ми ще разом пополюємо на зайців чи куріпок! – із вдаваною веселістю закричав слуга.

– Не плети невідь чого, як це роблять медики, вмовляючи конаючому, що він скоро танцюватиме на весіллі! Я ж бачу, що смерть – костомаха вже стоїть біля узніжжя ложа і скривленим пальцем до мене киває.

Ридма заридав слуга, чуючи ці слова.

– Перестань, старий, перестань, мій друже, – озвався дідич. – Ну чим же плач допоможе? Кожному з нас смерть писана. І тебе також не омине. Я її не боюся, о ні! Вже достатньо літ прожив. Гірко вимучився і мрію вже відпочити після цієї спеки. Лише з двох причин тяжко мені буде перейти на тамтой бік.

– Які ж то причини? – зацікавився слуга.

– Перша така, що, якщо я своєму синові – єдиному спадкоємцеві – залишу все, що протягом стількох років непосильною працею, ощадливістю і обережністю нагромадив, то йому може від добробуту в голові помакітритися. Почне гуляти, направо і наліво грішми шастати, словом, розтринькає маєток, доведе себе до нужди і життя своє змарнує. O! Як би я заспокоївся, якби я знав, що він чесною працею на власне – а в майбутньому, може, і на своєї родини – життя зароблятиме.
– Це одна турбота, – сказав слуга. – А яка ж друга?

– Друга стосується тебе. Твоє майбутньої долі, коли станеш старим грибом і на кусник хліба заробити не зможеш, і ніхто над стариганом не змилосердиться. Боюся, щоб ти голоду не зазнав восени свого буття, а може ще гірше – щоб не залишився без даху над головою.

– Про мене не турбуйтеся, пане, бо я незадовго вас наздожену, – відказав слуга. – Та й про сина свого також не треба бідкатися. То добрий хлопець. Поштиве серце має і характер добрий. Та й не лінивий, за це ручуся!

– Заклич його до мене, бо погляд мій туманиться, а я би хотів ще раз його побачити і до серця притиснути.

Коли юнак переступив поріг батьківського покою і наблизився до ложа, старець довго не обзивався взагалі, а лише з любов’ю вдивлявся в обличчя того, що був кров’ю з крови і плоттю з плоти.

А потім, кивнувши, щоб син нахилився над ним, пригорнув його до грудей, гаряче поцілував і обтираючи верхом долоні сльози, що накотилися йому на очі, промовив:
– Сину мій, опоро старости, тобою єдиним обдарувала мене моя жона, твоя матір небіжчиця, – він раптом замовк, бо сперло дихання в грудях, а піт рясно вкрив чоло. Коли він трохи перевів дух, то продовжив:

– Ти мусиш знати, що після моєї смерти залишиться величезний маєток. У склепінчастому льосі, вимуруваному з польового шпальту, знайдеш чималу залізну скриньку, виповнену монетами зі щирого золота. Є там гроші і наші, і німецькі, і з недалекого московського краю, але знайдеш там і такі, що походять з далеких країв: луїдори, скудо, дублони, цехіни... В іншій скриньці я зібрав прекрасні ювелірні вироби. Каблучки, брошки, ланцюжки і багато іншого. Наш замок, прекрасно обставлений, наповнений дорогоцінними килимами з Персії, Туреччини і Аравії, з Бухари і Самарканда, мало чим поступається резиденціям найбагатших магнатів королівства.

Він знову замовк, хлипаючи повітря широко відкритими вустами, а коли минув добрячий шмат часу, продовжив:

– Усе це, все добро, золото, срібло, дорогоцінне каміння, меблі, килими, дорогоцінні хутра, коні, худоба і земля – усе це я здобув тяжкою працею, запеклою боротьбою зі злиднями щоденного життя. Не один раз я кидав виклик долі. Не один раз сувора доля кидала мене на коліна. Бувало, що мене охоплювали великі сумніви, чи коли-небудь я її переможу, але я не припиняв своїх зусиль.
– Тепер, коли я відійду до кращого світу, все, що було моїм, стане твоєю власністю. Така закономірність життя. Натомість, що ти зробиш з цим маєтком, то вже не моя справа. Можеш використовувати його, аж доки не вичерпається, або доки тобі вистачить сил і здоров’я. Але пам’ятай, що золото і срібло, каміння, килими, меблі, поля, пасовища, замок, худоба і стада породистих псів – усе це всього-на-всього марнóта цього світу. Пух, порох і ницість. Роззирнися, сину, навколо, – продовжував він. – Роззирнися уважно, глянь, скільки злиднів, терпіння і нещасть! Не гордися і не будь пихатим лише через те, що ти народився в замку, а не в курній хаті, і що ти спав на шовках, шитих золотом, а не на жмутку соломи. Подумай про вбогих, яким часто шлунок присихає до хребта, дружини яких працюють так тяжко, що втрачають свою жіночність перш ніж постаріють, а їхні діти схожі більше на переляканих тваринок, ніж на людські істоти.

Син, чуючи батькові слова, захлипав, охоплений жалем, припав до рук вітця, обхопив їх своїми долонями і, осипаючи поцілунками, промовив:

– Навіщо мені маєток, якщо я тебе втрачу? Не потрібне мені золото ані срібло, ані чистокровні скакуни, а найменше зі всього цей замок, що своїми стрімкими вежами зноситься понад околицею.

– Чи маю це розуміти так, що ти зрікаєшся свого спадку? – запитав умираючий.
– Не інакше, саме так. Я не хочу нічого! Нічого!

– Обдумай це, сину, ще раз. Обдумай добре!

– Я вже обдумав, – відповів юнак. – І мені цілковито вистачить голови на в’язах для думання і рук до роботи.

Тоді старий дідич наказ перенести себе разом із ложем до однієї з хат у селі, а опинившись там, промовив до сина:

– А тепер уважно дивися в вікно.

Ледь промовив він ці слова, як раптом страшенний гук здвигнув повітря. Земля задрижала, хмари диму і куряви затьмарили сонячний блиск, а на місці, де до цього часу гордо стреміли замкові мури, вежі, брами і шпилі, видніла лише руїна, по якій де-не-де, ласуючи потрощеними балками і дошками зі стель, повзали пломені вогню.

– А тепер прощавайте, – проказав дідич до сина і старого слуги, й віддав духа.
Довго юнак стояв, мов закам’янілий, не мігши збагнути, навіщо батько наказав в останню хвилину свого буття зруйнувати все те, що такою тяжкою працею зводив, і чим дуже гордився.

Довго юнак плакав за своїм вітцем, що довгі літа був йому і за батька, і за матір.

– Не плачте, паничу, – потішав його старий слуга, якого колишній пан обдаровував честю бути його приятелем. – Не плачте. Час лікує всі рани, навіть найтяжчі. Тож і вашу залікує. Як не тепер, то за місяць, а чи за рік. Якщо захочете, то я ніколи вас не покину. Пораджу, підкажу, допоможу, якщо буде треба. Я ж вас, паничу, випестував на власних колінах і вважаю своїм сином.

– Дякую тобі, старий, стократно дякую. Ти не зазнаєш при мені біди, завжди матимеш дах над головою і повний шлунок. Але зараз час подумати про похорон.

А коли вже похоронні урочистості добігли кінця, брили жовтої землі, гупаючи об віко, почали падати на труну, щоб її якнайскоріше прикрити. Коли грабар робив кіпчик землі над простою могилою, – бо старий пан не хотів спочивати в камінному гробівці, – його син скликав ціле село на церковний май дан.

А коли зібралися всі: хлопи, баби і дітваки, озвався до них такими словами:

– Ви напевно всі знаєте, що мій батько небіжчик залишив велетенський маєток. Я б міг користати з нього – до кінця життя горя не знати, їсти, пити і гуляти. Та й то не знаю, чи зміг би все потратити…

Шепіт здивування пробіг над зібраним натовпом.

– Але я, – продовжував молодий пан – вирішив інакше. Чи то я не маю здорових рук? Чи, може. Не маю голови на в’язах? Чи бракує мені відваги? Уяви? Витривалости? Ось послухайте, що я вирішив зробити зі своєю спадщиною. Все, що тільки маю, все пороздаю поміж вами! Собі не залишу нічого, крім того, що маю на хребті і кілька дукатів, щоб у перші тижні не вмирав з голоду.

Крик великий зчинився понад громадою селянства. Не було кінця схвальним вигукам і захопленню. Не було кінця благословенням. І така радість запанувала посеред зібраних, що лише для того, щоб тільки побачити таке видовище, варто було б роздати серед убогих не один маєток, а навіть більше.

Молодий пан, залишивши гроші і все рухоме майно парохові, і зобов’язавши його все це справедливо розділити між потребуючими, взявши коцюбу в руки, з вірним старим слугою поряд пішки вирушив до столиці.

І хоча попервах шляхта, довідавшись про великодушний жест юнака, взяла його на язики, насміхаючись із нього немилосердно, ба більше, навіть приймаючи його за ідіота, все ж таки пізніше, бачачи, що він має рацію, доброту, працьовитість і скромність, змінила думку!

Натомість Його Величність король – вислухавши цю історію – глибоко замислився, а потім прорік:

– Приведіть же перед моє лице цього чоловіка.

А як тільки той прибув за монаршим викликом, володар сказав:

– Таких як ти людей зустрічаєш рідко, дуже рідко. Може, одного на десять поколінь. Було б гріхом і негідництвом, якби я не захотів скористатися перевагами твого серця. Відтепер ти будеш одним із моїх придворних і урядників.
Юнак подякував своєму панові, вклонився низько перед його величністю і з усіх сил старався, щоб той не пожалкував про своє рішення.

Тому незадовго – завдяки мудрості і метикуватості, поєднаній з надзвичайною працьовитістю і цілковитою відсутністю хтивости – він примножив славу і багатства своєї країни, а монарх у нагороду за його заслуги, вчинив його першим паном у королівстві.

переклала Люда Бублик

© Copyright by Люда Бублик 2017
All Rights Reserved

WIESZCZBA KRWAWEJ GŁOWY - NOWA POWIEŚĆ

Andrzej Juliusz Sarwa

„Wieszczba krwawej głowy”

 

– thriller historyczno-ezoteryczny

 

(fragment recenzji mającej wkrótce ukazać się drukiem nowej powieści)

Dwa wieki historii Polski i Francji, splecione z reformacją w Europie, walką o władzę i poszukiwaniem miłości. To kanwa najnowszej powieści Andrzeja Juliusza Sarwy. A co na tę kanwę jest nałożone? To i powieść historyczna i obyczajowa, przygodowa i po trosze traktat demonologiczny. Co wychodzi z tak niecodziennego połączenia? Wielowątkowy intrygujący utwór z fascynującą, chociaż mroczną akcją, a właściwie jakby bardziej zbiór dwóch minipowieści (z obfitym prologiem i rozbudowanym zakończeniem, z których druga jest bezpośrednią kontynuacją pierwszej), niż jedna zwarta powieść. Warto dodać, że Sarwa przygotowuje dwie kolejne części - „Cmentarz św. Medarda” oraz „Diabelskie szyfry”, które będą w jakimś sensie dalszym ciągiem „Wieszczby krwawej głowy”, a całość cyklu ma stanowić, niejako, dzieje rozprzestrzenia się i umacnianie Zła w dziejach świata. Pierwsza część obejmuje okres od odkrycia Jukatanu do śmierci Ludwika XIV. Książka bardzo mroczna (ale wszystko oparte na faktach), mówiąca o narastaniu zła na świecie. Kolejne planowane części poprowadzą nas przez jansenizm, odsłonięcie się masonerii, rewolucje: francuską, bolszewicką, nazistowską i neomarksizm aż do końca świata. Całość – łącznie z planowanym ciągiem dalszym – to ogólnie thriller historyczno-ezoteryczny, ale mocno przeplatany wstawkami w formie niemal esejów i sporo przypisów, bo inaczej się takiej książki nie da napisać.

 

A zaczyna się to tak: w historię podsandomierskiej rodziny Białeckich, reprezentującej najświetniejsze tradycje polskiej szlachty, wkrada się podstępne działanie Szatana. Przestrzenią tej aktywności staje się nie tyle Polska, ile głównie Francja, miejsce ścierania się starych i nowych nurtów religijnych, otwarcie uprawiany okultyzm i nieprawdopodobna wręcz arena walki o władzę. Kluczem do odczytania utworu jest odnalezienie symboliki dat. Powieść otwierają dwa wydarzenia z 1517 roku – odkrycie Jukatanu i jego konsekwencja – objawienie Matki Bożej w Guadelupe oraz wystąpienie Marcina Lutra i jego konsekwencja – rozłam w Kościele Zachodnim, a także nakładanie się dat mistycznych zdarzeń boskich na zdarzenia demoniczne. Splatanie się tych dwóch rzeczywistości tworzy znaczącą warstwę utworu utrzymaną w konwencji thrillera. W powieści jest i rozwiązłość na królewskim dworze w Luwrze, poszukiwanie kamienia filozoficznego i uwikłanie w sidła diabła. Te zjawiska spotykają na swojej drodze życia trzy pokolenia Białeckich. Ostatni z bohaterów, Jur Białecki, zrodzony z kazirodczego związku brata i siostry, staje się najwierniejszym sługą Atanasa (to anagram, który należy samemu rozszyfrować). A potem jest on i markizem de Montferrat i hrabią St. Germain i każdą inną postacią, która w historii świata sieje zło, towarzyszy nieprawości, podburza do zdrady i rewolucji.

Tyle fikcja literacka, ale „Wieszczba krwawej głowy” to także klasyczna powieść historyczna, oparta na niekwestionowanych faktach. Poza opisem szesnasto- i siedemnastowiecznego świata, poznajemy mało znane wydarzenia dotyczące praktyk okultystycznych. Paryż w XVI i XVII wieku miotany był nie tylko próbami utrzymania dominacji przez katolików i próbami przejęcia jej przez protestantów, ale także szerokim nurtem praktyk satanistycznych. Najsławniejsza paryska wiedźma, znana jako madame La Voisin, to postać historyczna, a mrożące krew w żyłach opisy jej praktyk, oparte są na informacjach zawartych w dokumentach z epoki. Znajdziemy tu nie tylko działania takie jak aborcje wykonywana na skalę nieomal przemysłową, sporządzanie i sprzedawanie trucizn, ale także najprawdziwsze czarne msze, odprawiane przez ważnie wyświęconych księży zgodnie z odwróconym, bluźnierczym rytuałem katolickim. Tytułowa wieszczba krwawej głowy to także odniesienie do rytuału okultystycznego, celebrowanego dla króla Francji Karola IX.

 Nagromadzenie przykładów działania Szatana w dziejach świata, opisy o coraz większym ciężarze gatunkowym, momentami stają się wręcz nieznośne dla czytelnika, tak że na kolejnych stronach nieomal z utęsknieniem szuka się wytchnienia od wszechobecnego zła. W momencie, kiedy wydaje się, że ono wygrywa, autor podaje antidotum. Wprowadzenie postaci mistyczki, Marguerite-Marie Alacoque, pokazuje, że istnieje jeszcze nadzieja dla świata. Nakładanie się krótkich rozdziałów, opisujących falę opętań we Francji i rozmowy Pana Jezusa z Małgorzatą w wizjach mistycznych, dają nareszcie wytchnienie emocjom odbiorcy. Ale i tu trzeba porównywać daty poszczególnych wydarzeń, aby dostrzec ukryty sens zdarzeń opisanych w książce. Bo książka ma jakby dwie warstwy – jawną i ukrytą.

Całość opowiedziana jest niezwykle bogatym językiem, zróżnicowanym ze względu na używających go bohaterów. Są tu i opisy bliskie botanice i rozprawie naukowej, jest i humor i podniosłość. Akcja toczy się wartko, dwa wieki historii bynajmniej nie nużą, a dają wrażenie przeniesienia się w epokę. Dodatkową zaletą powieści jest to, że Sarwa, jak zwykle, absolutnie się nimi nie przejmując, nie ulega ani modom, ani trendom literackim i pisze „po swojemu”, znakomitym językiem, oferując nam przepiękne opisy, nawet i zapachów, czego się sztampowej literaturze nie spotka.

Z uwagi na potrzebną do zrozumienia problematyki powieści wiedzę o świecie, podbudowaną bagażem życiowych doświadczeń, autor zamieszcza dość odważne obyczajowo opisy dworskiego życia XVI wiecznej Francji i naturalistyczne opisy okultystycznych rytuałów, dlatego jej adresatami winni być raczej czytelnicy dorośli.

Na razie powieść można kupić w formie elektronicznej. Wersja drukowana ukaże się w październiku.

Tu kupisz e-booka:

Wieszczba krwawej głowy

ANDRZEJ SARWA - DOROBEK I OSIĄGNIĘCIA 1975-2017

O Andrzeju Sarwie na podstawie publikacji
Małgorzaty Ogorzałek:
Andrzej Sarwa – dorobek i osiągnięcia w 40. rocznicę pracy twórczej, Sandomierz 2015

Zainteresowania twórcze:

literatura piękna (poezja i proza),

religioznawstwo i teologia,

przekłady z języków obcych historycznych i religijnych tekstów źródłowych (okres: starożytność i średniowiecze),

poradniki z zakresu zielarstwa, uprawy i wykorzystania roślin użytkowych.

Dorobek wydawniczy wg danych Biblioteki Narodowej:

liczba tytułów ujętych w badaniu – 111

[Nieuwzględnione zostały wszystkie książki opublikowane pod nazwiskiem, a także publikacje wydane pod pseudonimami].

łączny nakład wydrukowanych egzemplarzy - 736 000

łączna liczba wydań - 122

[Źródło: RUCH WYDAWNICZY W LICZBACH LVIII:2012, POLISH PUBLISHING IN FIGURES, ISSN 2083-6953, Biblioteka Narodowa - Zakład Statystyki Wydawnictw, Warszawa 2013, s. 111; RUCH WYDAWNICZY W LICZBACH LIX:2013, POLISH PUBLISHING IN FIGURES, ISSN 2083-6953, Biblioteka Narodowa - Zakład Statystyki Wydawnictw, Warszawa 2015, s. 80.]

Książki Andrzeja Sarwy drukowało 29 wydawnictw w 14 miastach.

Oto ich zestawienie:

Warszawa:

1. Agencja Wydawniczo-Księgarska „KS”.

2. Instytut Prasy i Wydawnictw „Novum”.

3. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.

4. Krajowa Agencja Wydawnicza.

5. Wydawnictwo „Książka i Wiedza”.

6. Wydawnictwo Współczesne.

Kraków:

7. Małopolska Oficyna Wydawnicza „Korona”.

8. Wydawnictwo Persepolis.

Poznań:

9. Wydawnictwo CIA-Books-SVARO.

Łódź:

10. Wydawnictwo Artus International.

11. Wydawnictwo „Ravi”.

Москва

12. Издательство Филинъ

Львів:

13. Видавництво Тараса Сороки

Санкт - Петербург

14. Издательство « Дом Польский »

Liberec:

15. Nakladatelství GEN.

Katowice:

16. Księgarnia św. Jacka.

17. Oficyna Wydawnicza „Almaprint”.

Włocławek:

18. Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników.

Radom:

19. Wydawnictwo Związku Literatów Polskich.

Miechów:

20. Miejska Biblioteka Publiczna.

Sandomierz:

21. Biuro Wystaw Artystycznych.

22. Księgarnia Literacka im. Sióstr Chodakowskich.

23. Oficyna Wydawnicza „Elsa”.

24. PAIR Myjakpress.

25. Wydawnictwo „Armoryka”.

26. Wydawnictwo „Mandragora”.

27. Wydawnictwo Diecezjalne.

28. Wydawnictwo Lędzińskie.

Seattle:

29. Amzon Edition

Nagrody i wyróżnienia:

1992 r. został laureatem I Ogólnopolskiego Konkursu Literackiego im. ks. J. Popiełuszki w Bydgoszczy, wyróżnienie w dziedzinie prozy.
2011, 2012 i 2014 r. nominowany do tytułu Sandomierzanina Roku.
2015 r. otrzymał tytuł Sandomierzanin Roku.
2015 r. został przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Małgorzatę Omilianowską uhonorowany odznaką Zasłużony dla Kultury Polskiej.
2015 r. otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
2017 r. został przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych uhonorowany Medalem „Pro Patria”.
2018 został przez płk. leg. Tomasza Jamróz-Piłsudskiego uhonorowany Krzyżem Pamiątkowym w 155. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego.
2018 został przez Prezydenta R.P. Andrzeja Dudę odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
2019 został przez Wicepremiera i Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego R.P. Piotra Glińskiego odznaczony Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
2019 r. z rąk marszałka województwa Andrzeja Bętkowskiego i przewodniczącego Sejmiku Andrzeja Prusia otrzymał Świętokrzyską Nagrodę Kultury II stopnia.

Wykaz wyższych uczelni oraz instytutów badawczych
i naukowych w Czechach, Polsce i na Słowacji,
których pracownicy naukowi
i studenci korzystali z publikacji Andrzeja Sarwy,
cytowali je lub odwoływali się do nich:

Republika Czeska

Masarykova Univerzita v Brně.
Mendelova Univerzita v Brně.
Univerzita Tomáše Bati ve Zlíně.
Vysoká Škola Hotelová v Praze.

Republika Słowacka

Slovenská Poľnohospodárska Univerzita v Nitre.

Rzeczpospolita Polska

Akademia Jana Długosza w Częstochowie.
Akademia Morska w Gdyni.
AlmaMer Szkoła Wyższa w Warszawie.
Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy.
Gdański Uniwersytet Medyczny.
Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II.
Kolegium Filozoficzno-Teologiczne Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie.
Komitet Nauk o Żywności Polskiej Akademii Nauk.
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie.
Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu.
Politechnika Śląska.
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie.
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach.
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu.
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
Uniwersytet Łódzki.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu.
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku.
Uniwersytet Medyczny w Lublinie.
Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie.
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie.
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu.
Uniwersytet Rolniczy im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu.
Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie.
Uniwersytet Rzeszowski.
Uniwersytet Szczeciński.
Uniwersytet Śląski w Katowicach.
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy.
Uniwersytet w Białymstoku.
Uniwersytet Warmińsko Mazurski.
Uniwersytet Warszawski.
Uniwersytet Wrocławski.
Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu.
Wyższa Szkoła Humanistyczno-Przyrodnicza w Sandomierzu.
Wyższa Szkoła Inżynierii Bezpieczeństwa i Ekologii w Sosnowcu.
Wyższa Szkoła Teologiczno-Społeczna w Warszawie.
Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Świdnickiej.
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie.

Wykaz publikacji Andrzeja Sarwy, z których korzystali
wykładowcy i studenci wyższych uczelni w Polsce i za granicą:

Publikacje samodzielne:

Albigensi, Sandomierz 2006.
Arda Wiraz namag, Księga o pobożnym Wirazie, Sandomierz 2005, 2009.
Aronia czarnoowocowa, [w:] „Wiadomości Zielarskie” 1990, nr 9.
Baśnie i legendy z różnych stron świata, Tarnów 1993.
Cień Władcy Sabatu, Tarnów 1993, Sandomierz 2011.
Czciciele ognia, czasu i szatana: religie Iranu, Sandomierz, 2006, 2008.
Dalekowschodnie rośliny lecznicze, Katowice 1992.
Dni Mahdiego: zaświaty w wierzeniach muzułmańskich, Sandomierz 2010.
Dogmat smutku, [w:] „Zagadka jesiennej nocy”, Sandomierz 2010.
Duchy starych cmentarzy: Pop z Cmentarza Katedralnego, [w:] „Nie z tej Ziemi”, 1994 nr 1 (41).
Egzotyczne rośliny użytkowe w domu i w ogrodzie, Warszawa 1989.
Gałązka rajskiej jabłoni, Łódź 1991, Sandomierz 2013.
Herbata, [w:] „Wiadomości Zielarskie”. Nr 3/1989.
Herezjarchowie i schizmatycy, Poznań 1991.
Horror utajonej świątyni, [w:] „Zagadka jesiennej nocy”, Sandomierz 2010.
Jakub i Małgorzata, [w:] „Zagadka jesiennej nocy”, Sandomierz 2010.
Lecznicze nalewki, Warszawa 2000.
Lecznicze przyprawy, Warszawa 2001.
Legendy i opowieści sandomierskie, Sandomierz 2003.
Ludzie o nadludzkich mocach, Sandomierz 2008.
Mabinogion. Cztery Gałęzie Mabinogi, przeł. A. Sarwa, Sandomierz 2008.
Manicheizm i manichejskie teksty sakralne, Sandomierz 2009.
Manichejskie teksty sakralne, przeł. Sarwa A., Sandomierz 2006.
Mariawityzm, [w:] „Fikcje i Fakty”, 1985, nr 9.
O szatanie, czarach, opętaniu i czcicielach złego, Tarnów 1993.
O śmierci, antychryście i o końcu świata, Tarnów 1992.
Opowieść o Halinie córce Piotra z Krępy, Katowice 1991.
Porwanie mistrza Twardowskiego, [w:] „Zagadka jesiennej nocy”, Sandomierz 2010.
Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Islamu, Warszawa 2002.
Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła Wschodniego, Łódź 2003.
Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Zaratusztrianizmu, Sandomierz 2005.
Sad inny niż wszystkie, Katowice 1992.
Słowo o wyprawie Igora, tłum. A. Sarwa, Sandomierz 2008, 2009.
Strzyga, Sandomierz 2006, 2014.
Syn zatracenia. Zaświaty w wierzeniach Kościołów tradycji katolickiej, Sandomierz 2006.
Synowie Boży i córki ludzkie - kim byli Nefilimowie?, Thriskeia: portal internetowy, 2007.
Szlachetne i dzikie drzewa, krzewy i pnącza owocowe. Uprawa i pielęgnacja, Warszawa 2000.
Święta i Boska liturgia Błogosławionego Ojca naszego Germana, Biskupa Paryskiego. Zwana też Gallikańską Liturgią Świętą, tłum. i oprac. A. Sarwa, Sandomierz 2012.
Święta i Boska Liturgia Świętego Apostoła Jakuba, brata Pańskiego i pierwszego biskupa Jerozolimy. Wersja syryjska, tłum. i oprac. A. Sarwa, Sandomierz 2013.
Tajemna Księga Katarów, Sandomierz 2006.
Tajemnice czterystu ziół, Tarnów 1995.
Teksty piramid z piramidy Unisa, tłum. Andrzej Sarwa, Sandomierz 2006, 2009.
Velká kniha o domácí výrobě lihových nápojů: likéry, vína, piva, medoviny z léčivých rostlin, ovoce a zeleniny, Liberec 2007.
Wielka księga nalewek, Warszawa 2005.
Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.
Zagadka jesiennej nocy, [w:] „Zagadka jesiennej nocy”, Sandomierz 2010.

Księgi liturgiczne

Andrzej Sarwa przetłumaczył i przygotował do druku nigdy dotychczas niepublikowane w języku polskim księgi liturgiczne, które odnotowują:

Komisja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski,

Tytuł: Święta i Boska liturgia Błogosławionego Ojca naszego Germana, Biskupa Paryskiego. Zwana też Gallikańską Liturgią Świętą, red. Andrzej Sarwa, Sandomierz 2012.

[Źródło: Komisja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski. Księgi liturgiczne: zestawienie za rok 2012 - http://www.kkbids.episkopat.pl/index.php?Wybr=_&NrM=12 [dostęp: 21 czerwca 2013 r.].

Sekcja Patrystyczna przy Komisji ds. Nauki Katolickiej Konferencji Episkopatu Polski.

Tytuł: Liturgia św. Jakuba, Brata Pańskiego, tłum. A. Sarwa, Sandomierz 2013.

[Źródło: Sekcja Patrystyczna przy Komisji ds. Nauki Katolickiej Konferencji Episkopatu Polski. Nowości Wydawnicze - http://pater.z.win.pl/index.php/nowosci-wydawnicze [dostęp: 21 czerwca 2013 r.]

Publikacje we współautorstwie:

Awesta, tł. A. Sarwa, P. Żyra, t. 1-3, Sandomierz 2010-2011.
Czarna Księga oraz inne teksty sakralne jazydów, przeł. G. Ciecieląg i A. Sarwa, Sandomierz 2010.
Mabinogion. Romanse arturiańskie, przeł. E. Nogieć, A. Nowak, A. Sarwa, Sandomierz 2008.
Publikacje Andrzeja Sarwy wykorzystywane jako literatura przedmiotu na uczelniach wyższych:

Odwołania do literatury autorstwa Andrzeja Sarwy w pracach naukowych:

Doktoraty

Adam Krawczyk, Terroryzm ugrupowań fundamentalistycznych na obszarze Izraela w drugiej połowie XX wieku, Praca doktorska napisana pod kierunkiem doc. dr hab. Andrzeja Topola, Uniwersytet Śląski w Katowicach. Wydział Nauk Społecznych. Instytut Historii, Katowice 2007, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Islamu, Warszawa 2002,

Monika Polaczek, Antropologiczne podstawy dialektyki idei w twórczości Fiodora Dostojewskiego, Praca doktorska napisana pod kierunkiem Prof. dr hab. Bogdana Dembińskiego, Uniwersytet Śląski Wydział Nauk Społecznych. Instytut Filozofii, Katowice 2007, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2003,

Iwona Zogas-Osadnik, Przebóstwienie (theosis) jako kategoria antropologiczna w ujęciu św. Gregoriosa Palamasa (1296-1359), Praca doktorska napisana na Seminarium Antropologii Chrześcijańskiej pod kierunkiem Ks. Bp. Prof. Dr. Hab. Ignacego Deca, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Wrocław 2009, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła Wschodniego, Warszawa 2002,

Justyna Deręgowska, Dziecko z chorobą nowotworową w rodzinie : diagnoza, wsparcie, Praca doktorska. Promotor: prof. zw. dr hab. Magdalena Piorunek, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Studiów Edukacyjnych. Zakład Poradnictwa Społecznego, Poznań 2010, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2003,

Justyna Chanaj-Kaczmarek, Badania fitochemiczne związków polifenolowych w zielu żółtlicy drobnokwiatowej (Galinsoga parviflora cav., Asteraceae). Rozprawa Doktorska. Promotor: prof. dr hab. n. farm. Irena Matławska, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Katedra i Zakład Farmakognozji, Poznań, 2013, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001,

Dorota Staszek, Badania związków fenolowych w wybranych gatunkach szałwii (Salvia sp.) metodami chromatograficznymi HPLC i TLC (zamknięcie przewodu doktorskiego). Promotorzy pracy: Prof. dr hab. Teresa Kowalska, Zakład Chemii Ogólnej i Chromatografii Instytut Chemii Uniwersytet Śląski w Katowicach; Prof. dr hab. Monika Waksmundzka-Hajnos Zakład Chemii Nieorganicznej Uniwersytet Medyczny w Lublinie Instytut Chemii, Uniwersytet Śląski Katowice, 2012, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001,

Justyna Stefanowicz-Hajduk, Zróżnicowanie genetyczne oraz ocena aktywności biologicznej metabolitów wtórnych Paris quadrifolia L. i Polygonatum multiflorum (L.) All., Praca doktorska wykonana w Katedrze i Zakładzie Biologii i Botaniki Farmaceutycznej Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Gdańsku, sfinansowana w ramach grantu promotorskiego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego Promotor Prof. dr hab. J. Renata Ochocka, Gdańsk 2008, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Łukasz Wojtal, Badania frakcji lotnej metabolitów wtórnych wybranych gatunków szałwii(Salvia sp.) metodami chromatograficznymi GC-MS i LC. Praca doktorska. Promotorzy: prof. dr hab. Teresa Kowalska (Zakład Chemii Ogólnej i Chromatografii Uniwersytet Śląski w Katowicach) i prof. dr hab. Monika Waksmundzka-Hajnos (Zakład Chemii Nieorganicznej) Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Praca doktirska wykonana w Zakładzie Chemii Ogólnej i Chromatografii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice 2011, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001,

Michał Wysocki, Związki polifenolowe w zielu dymnicy lekarskiej (Fumaria officinalis). Rozprawa doktorska. Promotor: prof. dr hab. n. farm. Irena Matławska, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Katedra i Zakład Farmakognozji, Poznań, 2014, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001,


Prace magisterskie licencjackie, bakalaureackie:

Republika Czeska

Vít Melichar, Bc., Příprava ovocných kvasů a jejich vliv na výrobu ovocných destilátů. Bakalářská práce, Vedoucí bakalářské práce: Ing. Dana Johnová, Vysoká Škola Hotelová v Praze, Katedra Hotelnictví, Praha 2014, odwołanie do: Sarwa A.J., Velká kniha o domácí výrobě lihových nápojů: likéry, vína, piva, medoviny z léčivých rostlin, ovoce a zeleniny, Liberec 2007,

Veronika Pechtorová, Bc., Obsah alkoholu a CO2 v závislosti na extraktu v jednotlivých fázích výroby piva, Vedoucí bakalářské práce: prof. Ing. Stanislav Kráčmar, DrSc., Univerzita Tomáše Bati ve Zlíně, Fakulta technologická, Zlín 2012, odwołanie do: Sarwa A.J., Velká kniha o domácí výrobě lihových nápojů: likéry, vína, piva, medoviny z léčivých rostlin, ovoce a zeleniny, Liberec 2007,

Petra Roubíčková, Bc., Příprava, konzervace a hodnocení moštů. Diplomová práce, Vedoucí práce: Ing. Doubravka Rožnovská, Ph.D., Mendelova Univerzita v Brně. Agronomická fakulta. Ústav technologie potravin, Brno 2011, odwołanie do: Sarwa A.J., Velká kniha o domácí výrobě lihových nápojů: likéry, vína, piva, medoviny z léčivých rostlin, ovoce a zeleniny, Liberec 2007,

Sabina Sedláčková, Bc., Technologie z pracování léčivých bylin. Bakalářská práce, Vedoucí práce: doc. Ing. Jindřiška Kučerová, Ph.D. Mendelova Univerzita v Brně. Agronomická fakulta. Ústav technologie potravin, Brno 2015, odwołanie do: Sarwa A.J., Velká kniha o domácí výrobě lihových nápojů: likéry, vína, piva, medoviny z léčivých rostlin, ovoce a zeleniny, Liberec 2007,

Lucie Klimková, Bc., Nálezy pražnic z Břeclavi - Pohanska poloha Lesní školka. Bakalářská práce, Vedoucí práce: prof. Mgr. Jiří Macháček, PhD., Masarykova Univerzita. Filozofická Fakulta. Ústav Archeologie a Muzeologie, Brno 2013, odwołanie do: Sarwa A.J., Velká kniha o domácí výrobě lihových nápojů: likéry, vína, piva, medoviny z léčivých rostlin, ovoce a zeleniny, Liberec 2007,

Pavla Šimíčková, Bc., Hodnocení vegetativních a generativních znaků a vlastností širšího sortimentu kdouloně obecné (Cydonia oblonga Mill.). Diplomová práce, Vedoucí práce: Ing. Stanislav Boček, Ph.D., Mendelova univerzita v Brně. Zahradnická fakulta v Lednici, Lednice 2010, odwołanie do: Sarwa A.J., Velká kniha o domácí výrobě lihových nápojů: likéry, vína, piva, medoviny z léčivých rostlin, ovoce a zeleniny, Liberec 2007.

Republika Słowacka

Lenka Sťahelová, Bc., Chemická bezpečnosť ovocných destilátov. Diplomová práca, Školiteľ: Ľubomír Lopašovský, MVDr. PhD., Slovenská Poľnohospodárska Univerzita v Nitre. Fakulta Biotechnológie a Potravinárstva, Nitra 2011, odwołanie do: Sarwa A.J., Velká kniha o domácí výrobě lihových nápojů: likéry, vína, piva, medoviny z léčivých rostlin, ovoce a zeleniny, Liberec 2007,

Rzeczpospolita Polska

Justyna Nowosielecka, Mgr., Twórczość niebanalna i eksperymentalna Andrzeja Sarwy, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr hab. prof. UR Kazimierza Maciąga, Uniwersytet Rzeszowski. Wydział Filologiczny. Instytut Filologii Polskiej, Rzeszów 2013, odwołanie do całej twórczości Andrzeja Sarwy,

Maciej Witała, Lic., Wierzenia, praktyki i architektura grobowa w starożytnym Egipcie w okresach Wczesnodynastycznym i Starego Państwa, praca licencjacka, Promotor: dr Katarzyna Balbuza, Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu, Kierunek: Turystyka i Rekreacja, Poznań 2011, odwołanie do: Teksty piramid z piramidy Unisa, tłum. Andrzej Sarwa, Sandomierz 2009,

Książki i artykuły naukowe i popularnonaukowe, encyklopedie, leksykony, słowniki, bibliografie:

Historia, religioznawstwo, teologia

Auda J., Chcemy nowej interpretacji Koranu, Źródło: Qantara [w:] https://islampopolsku.wordpress.com/tag/artykuly/, odwołanie do: Sarwa A., Największe oszustwo Iblisa, [w:] Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Islamu, Łódź 2003.

Białczyński C., Ignacy Pietraszewski (1796-1869) i jego ZendAwesta (Zen-Daszta) - Strażnik Wiary Słowian, [w:] „BIAŁCZYŃSKI” - https://bialczynski.wordpress.com/2012/05/05/ignacy-pietraszewski-1796-1869-i-jego-zendawesta-zen-daszta-straznik-wiary-slowian-iv-sssss-wilno/ [dostęp: 5 lipca 2013], odwołanie do: Zędaszta, to jest życiodawcza książeczka Zoroastra albo Awesta Wielka. Przeł. Ignacy Pietraszewski, zredagowali i wstępem opatrzyli: Julian Edgar Kassner i Andrzej Sarwa, Sandomierz 2011.

Blaza M. S.J., Modlitwa za zmarłych w Kościele prawosławnym, [w:] „Przegląd Powszechny” 11 (1014) 2005, s. 27-40, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2002, s. 80-90.

Brzostowska-Pociecha A. (katedra Historii Sztuki Bizantyńskiej i Postbizantyńskiej na Uniwersytecie im. kard. S. Wyszyńskiego w Warszawie), Wpływy sztuki chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu na malarstwo cerkiewne w Polsce na przykładzie ikony Sądu Ostatecznego, Lipie, XVII w., ss. 133-162, [w:] „Драганівські читання VIII”, Дрогобич 2013, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2002.

Atria C., Pięć książek, które mnie zmieniły, [w:] „White Plate” - http://whiteplate.com/2010/01/piec-ksiazek-ktore-mnie-zmienily/comment-page-2/, odwołanie do: Sarwa A., Baśnie i legendy z różnych stron świata, Tarnów 1994.

Byrski Ł. (Katedra Porównawczych Studiów Cywilizacji UJ), Dusza uwieczniona w kamieniu - znaczenie imienia w wierzeniach staroegipskich, [w:] „Maska. Magazyn Antropologiczno-Społeczno-Kulturowy”, Nr 16/2012, Kraków, Grudzień 2012, s. 19-29, odwołanie do: Sarwa A., Teksty Piramid z piramidy Unisa, Sandomierz 2006, s. 41.

Borkowski R., Terroryzm ponowoczesny. Studium z antropologii polityki, Toruń 2006, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Islamu, Łódź 2003.

Czachorowski I. M., recenzja: A. Sarwa, Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia islamu, Łódź 2002, [w:] „As-Salam” 2004, No. 1, p. 22, informacja za: M. Dziekan, Noty Bibliograficzne, [w:] „Studia Arabistyczne i Islamistyczne” 13, 2007, s. 145.

Dąbrowski J., Manicheizm (nurt gnostycki), [w:] „Serwis Centuriona. Religie Świata”, http://januszdabrowski.prv.pl/Serwis/blok07/Manicheizm/manicheizm.htm [dostęp: 5 lipca 2013], odwołanie do: Sarwa A., Manichejskie teksty sakralne, Sandomierz 2006.

Dominik (nick), Jedna z podstawowych książek dla pasjonata roślin egzotycznych. Obowiązkowa lektura i stałe miejsce w biblioteczce [w:] „Rain forest” - http://forum-ogrodnicze.oleander.pl/egzotyczne-rosliny-uzytkowe-w-domu-i-ogrodzie-autor-andrzej-sarwa-t2395.html [dostęp: 10 sierpnia 2015], dotyczy: Sarwa A., Egzotyczne rośliny użytkowe w domu i ogrodzie, Warszawa 1991.

Fras D., Sekty i Nowe Ruch Religijne - zagrożenie dla wolności jednostki ludzkiej i społeczeństwa, [w:] „Stowarzyszenie EFFATHA”, http://www.effatha.org.pl/sekty/ogolne/fras.htm [dostęp: 5 lipca 2013], odwołanie do: Sarwa A., Herezjarchowie i schizmatycy, Poznań 1991.

Górczyk W., Demitologizacja i remitologizacja Graala w kulturze masowej XX w., [w:] Czasopismo Naukowe „Kultura i Historia”, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/1865 [dostęp: 5 lipca 1013], odwołanie do: Sarwa A., Tajemna księga katarów, Wydawnictwo Amoryka Sandomierz 2006.

Górczyk W., Ślady recepcji legend arturiańskich w heraldyce Piastów czerskich i kronikach polskich, [w:] Czasopismo Naukowe „Kultura i Historia”, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/1793 [dostęp: 5 lipca 1013], odwołanie do: Mabinogion. Romanse arturiańskie, przeł. Nogieć E., Nowak A., Sarwa A., Sandomierz 2008.

Herbich T., O odnowieniu zwierząt i roślin, [w:] „Jaki będzie los zwierząt i roślin w dniu sądu ostatecznego?”, [w:] wiara.pl: http://forum.wiara.pl/viewtopic.php?f=27&t=13197 [dostęp: 5 lipca 2013], odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2002.

Homo Sapiens (nick), Synowie Boży, czy synowie Seta? Czerwoni? Biali? Zasada entropiczna, [w:] „Homo sapiens publikacje”, [w:] http://popotopie.blogspot.com/2013/12/synowie-bozy-czy-synowie-seta-czerwoni.html [dostęp: 12 sierpnia 2015], odwołanie do: Sarwa A., „Synowie Boży” i córki ludzkie - kim byli Nefilimowie?, http://thriskeia.strefa.pl/synowie.html [dostęp: 2 sierpnia 2007].

Jańczuk L. (Wyższa Szkoła Teologiczno-Społecznaw Warszawie), Czasy ostateczne, [w:] „Warszawskie Seminarium. Biuletyn”, [w:] www.wst.edu.pl/content/download/300/1802/file/Czasy%20Ostateczne.pdf [dostęp5 lipca 2013], odwołanie do: Sarwa A., O śmierci, antychryście i o końcu świata, Tarnów 1992, s. 50.

Javaheri K. (członek Zespołu Interdyscyplinarnych Badań Eurazjatyckich UJ.), Księga Arda Wirafa, [w:] „Literatura perska”, [w:] „Portal i Kwartalnik Emiddle East” - http://www.emiddle-east.com/index.php?option=com_content&task=view&id=325&Itemid=2 [dostęp: 17 stycznia 2015 r.], odwołanie do: Arda Wiraz namag. Księga o pobożnym Wirazie, przeł. Andrzej Sarwa, Sandomierz 2005.

Javaheri K. (członek Zespołu Interdyscyplinarnych Badań Eurazjatyckich UJ.), Religia Iranu w epoce Achemenidów [w:] „Portal i Kwartalnik Emiddle East” - http://www.emiddle-east.com/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=571, [dostęp: 17 stycznia 2015 r.], odwołanie do: Sarwa A., Czciciele ognia, czasu i szatana, Sandomierz 2006.

Jaworska-Biskup K., (Uniwersytet Szczeciński, Katedra Filologii Angielskiej, Sekcja translatologiczna), Świat przedstawiony czy świat utracony na podstawie polskich tłumaczeń Czterech Sag Mabinogi? [w:] Interdyscyplinarna konferencja naukowa ZBLIŻENIA językoznawstwo - translatoryka - literaturoznawstwo: Konin, 13-14 listopada 2013 r., odwołanie do: Mabinogion. Cztery Gałęzie Mabinogi. Prastare Sagi Walijskie, przeł. A. Sarwa, Sandomierz 2008.

Jaworska-Biskup K., Translating or Mistranslating Celtic Law in the Polish Versions of the “Four Branches of the Mabinogi”, [w:] Perspectives in Celtic Studies (pod redakcją Aleksandra Bednarskiego, Macieja Czerniakowskiego i Pawła Tomasza Czerniaka), Cambridge Scholars Publishing 2015, odwołanie do: Sarwa A., Mabinogion. Cztery gałęzie Mabinogi, Sandomierz 2008.

Jurga M., Antychryst - Islamski Mesjasz?, [w:] „Mariusz Jurga Blog”, http://mariuszjurgablog.com/polityka/antychryst-islamski-mesjasz/ [dostęp: 17 stycznia 2015 r.], odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Islamu, Łódź 2003.

Kawecka A., Petrov I., Skowronek M., Z problematyki przekładu starej literatury kręgu Slavia Orthodoxa na język polski (cz. 2), [w:] „Folia Litteraria Rossica. Instytut Rusycystyki Uniwersytetu Łódzkiego”, 2012, s. 1-9, odwołanie do: Słowo o wyprawie Igora, przeł. Sarwa A., Sandomierz 2008, s. 31-85; Słowo o wyprawie Igora, czyli wyprawa Igora na Połowców, przeł. Bielowski A., Sarwa A., Sandomierz 2009, s. 39-93.

Kałkowska A. (Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Katedra Literatury Polskiej XX i XXI wieku), „Wszyscy jesteśmy Azjaci!”, czyli Starego Poety pytania o tożsamość, [w:] „Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze”, nr 1/2012, odwołanie do: Słowo o wyprawie Igora, tłum. A. Sarwa, Sandomierz 2008, s. 23.

Kaszycka B., Sandomierz, [w:] „Milanowski Uniwersytet Trzeciego Wieku”, Nr 17, Wrzesień 2011, odwołanie do: Sarwa A., „Legendy i opowieści sandomierskie, Sandomierz 2003.

Kamiński I., „Przebóstwienie” kontra transformacja człowieka w „boską samoświadomość”. Soteriologia głównych nurtów chrześcijańskich a ezoteryczne samozbawienie w New Age, [w:] EZOTERYZM W ZACHODNIEJ KULTURZE, Redakcja naukowa Robert T. Ptaszek, Diana Sobieraj, Wydawnictwo KUL, Lublin 2013, s. 213-247, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2002.

Kątny M., (prof. dr hab., UJK Kielce) Walory poznawcze i wychowawcze prozy fantastycznej Andrzeja Juliusza Sarwy, [w:] Studia Pedagogiczne Akademii Świętokrzyskiej, tom 15, Kielce 2005, s. 171-182,

Knihinicki M., Satanizm w literaturze polskojęzycznej wydanej drukiem, [w:] „The Serpent”, Nr 6, 12.12.2012 - www.the-serpent.pl, s. 1-24, odwołanie do: Sarwa A. J., Ks., O Szatanie, czarach, opętaniu i czcicielach Złego, Tarnów 1993.

Kotula-Sowa A. (Uniwersytet Rzeszowski ), Czego obawiali się starożytni Arabowie? Zło ukryte w mrokach Dżahilijji, [w:] „Forum filozoficzne. Pismo Studentów Międzywydziałowego Instytutu Filozofii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Zeszyt 5, Czerwiec 2010, s. 191-196, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Islamu, Łódź 2003, s. 91.

Krajewska-Kułak E. MD, PhD, Prof.; Guzowski A. PhD, Prof.; Kułak W. MD, PhD, Rozwadowska E. PhD, Łukaszuk C. PhD, Lewko J. PhD (Medical University of Białystok. Faculty of Health Sciences ), Death education - the importance of medical care, Białystok 2013, odwołanie do: Sarwa A., Manicheizm i manichejskie teksty sakralne, Sandomierz 2009.

Leśniak A., Filozoficzne korzenie ruchów religijnych (sekt), [w:] „Reakcja Polska” - http://reakcjapolska.w.interia.pl/kosciol/11.htm [dostęp: 5 lipca 2013], odwołanie do: Sarwa A., Herezjarchowie i schizmatycy, Poznań 1991.

Leśniak A., Amerykański wynalazek religijny - Mormoni, Tychy 2001, odwołanie do: Sarwa A., Herezjarchowie i schizmatycy, Poznań 1991.

Linke W. CP, Od skandalu niewinnego cierpienia do teologii męczeństwa. Męczennicy w okresie Drugiej Świątyni, [w:] „Słowo Krzyża. Rocznik Poświęcony Teologii Krzyża oraz Duchowości i Historii Pasjonistów, Warszawa (4) 2010, s. 12-39, odwołanie do: Sarwa A., Czciciele ognia, czasu i szatana. Zaświaty w religiach Iranu, Sandomierz 2006, s. 62-65.

Mamoru (pseud.), Fizyka innych światów (IV), [w:] ZMIENNOKSZTALTNE ISTOTY - http://zmiennoksztaltne.blogspot.com/2013/07/fizyka-innych-swiatow-iv.html [dostęp: 7 lipca 1013], odwołanie do: Sarwa A., Ludzie o nadludzkich mocach, Sandomierz 2008.

Mincer W. (Uniwersytet Warszawski), Reformacja w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej, tom 3: Jan Kalwin w Polsce. Bibliografia / The Reformation in Poland and East-Central Europe, Volume 3: John Calvin in Poland a Bibliogrphy, Warszawa 2014, zawiera: Sarwa A., Herezjarchowie i schizmatycy, Poznań 1991, ss. 134-139.

Mozgol R., Salva semper iustitia. Droga Jana Husa na stos, [w:] „Zawsze Wierni. Serwis Bractwa Kapłańskiego Św. Piusa X (FSSPX) w Polsce”, Nr 4/2000 (35), http://www.piusx.org.pl/zawsze_wierni/artykul/301 [dostęp: 5 lipca 2013], odwołanie do: Sarwa A., Herezjarchowie i schizmatycy, Poznań 1991.

Natan P., Czy Mahdi to islamski wysłannik Antychrysta?, [w:] „Echo Chrystusa Króla” - http://nachwaletrojcyswietej.pl/dzienniczek/2015-02-luty.html [dostęp: 10 sierpnia 2015], [w:] „Przyjdź Panie Jezu” - http://przyjdzpaniejezu.pl/antychryst-islamski-mesjasz/ [dostęp: 10 sierpnia 2015] i [w:] „Fronda. Portal poświęcony” - http://www.fronda.pl/a/czy-mahdi-to-islamski-wyslannik-antychrysta,47958.html?part=1,[dostęp: 29 października 2015] - odwołanie do: Sarwa A., Dni Mahdiego. Zaświaty w wierzeniach muzułmańskich, Sandomierz 2010.

 Myszor W. (Uniwersytet Śląski w Katowicach), Średniowieczna religijność ludowa. Dualizm w świetle Interrogatio Iohannis, [w:] ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO. MCCCII. STUDIA RELIGIOLOGICA Z. 41, 2008, odwołanie do: Tajemna księga albigensów [w:] A. Sarwa, Albigensi, Sandomierz 2006.

Podyma K. (Instytut Nauk Politycznych. Uniwersytet Warmińsko Mazurski, Olsztyn), Przestrzeń religijna w Afryce. Islam – Pomiędzy religią a ruchem społecznym – Praktyka Dnia Codziennego. Religious Space In Africa: Islam – Between Religion And Social Movement – Practice Of Everyday Life, [w:] „Forum Politologiczne – Tom 10/2010, s. 49-67, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Islamu, Łódź 2003.

Prałat E., Summum malum Miodraga Bulatovicia. Zło a psychologia głębi, Poznań 2011, odwołanie do: Sarwa A., Tajemna Księga Katarów, Sandomierz 2006, s. 7.

Rogala S., Sandomierz [w:] „Świętokrzyski szlak literacki. Przewodnik turystyczny”, Kraków 2007, s. 115 - odwołanie do: Sarwa A., Opowieść o Halinie córce Piotra z Krępy, Katowice 1991.

Rostworowska I., Opętanie Ojca Surin, [w:] „Legion Świętego Ekspedyta...”, http://www.ekspedyt.org/circ/2013/03/10/8518_opetanie-ojca-surin.html [dostęp: 3 listopada 2015 r.], odwołanie do: Sarwa A., Opętanie Ojca Surin, [w:] „Opętanie przez demony. Egzorcyzmy” - http://egzorcyzmy.strefa.pl/opetanie-w-loudun.html.

Różyk W., Ks., „Objawienia” Marii Franciszki Kozłowskiej według rękopisu z Archiwum Watykańskiego. Studium teologiczne, [w:] „Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Świdnickiej. Biblioteka Diecezji Świdnickiej”, Świdnica 2006, odwołanie do: Sarwa A., Mariawityzm, „Fikcje i Fakty”, 1985, nr 9, s. 30-34.

Sady W., Dzieje religii, filozofii i nauki. Od Talesa z Miletu do Mahometa [The History of Religion, Philosophy, and Science: Thales of Miletus to Mohammed], Kęty 2010, odwołanie do: Sarwa A., Czciciele ognia, czasu i szatana. Zaświaty w religiach Iranu, Sandomierz 2006.

Sawa P., ks.: Duchowość inkarnacyjna i jej chrystologiczne podstawy, [w:] „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, 44,1 (2011), s. 109-125, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2002, s. 181-182.

Skowrońska-Mazur J. (redaktor miesięcznika Grabarz Polski, redaktor portalu Horror Online), Najlepsze horrory - coś do polecenia, [w:] „Książki, książki, książki...” http://www.goldenline.pl/grupy/Literatura_kino_sztuka/ksiazki-ksiazki-ksiazki/najlepsze-horrory-cos-do-polecenia,692742/s/2 [dostęp: 17 stycznia 2015 r.], odwołanie do: wszystkich utworów z gatunku grozy, z komentarzem: Pozostając przy polskiej grozie, to z czystym sumieniem mogę polecić Sarwę - niby współczesny a pisze w klimacie najlepszych staroci. Aż żal, że tak mało znany u nas.

Sobczak A. R. (Uniwersytet Wrocławski), O potrzebie wizji eschatologicznej, Wrocław 2006, odwołanie do: Sarwa A., Eschatologia Islamu. Rzeczy ostateczne człowieka i świata, Łódź 2002, s.104.

Spychała D., dr (Katedra Informacji Naukowej i Bibliologii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), Between Knowledge and Grotesque: how Wojciech Sady Understands the History of Religion, Philosophy, and Science, [w:] Studia Europaea Gnesnensia, 2013/7, ss. 347-357, odwołanie do: Sarwa A., Czciciele ognia, czasu i szatana. Zaświaty w religiach Iranu, Sandomierz 2006.

Stańczyk M., Jak Halina Sandomierz ratowała?, [w:] „Onet.wiem”, 24.09.2013 - http://ciekawe.onet.pl/nieprzecietni/jak-halina-sandomierz-ratowala,1,5578694,artykul.html [dostęp: 12 sierpnia 2015 r.], odwołanie do: Sarwa A., Opowieść o Halinie, córce Piotra z Krępy, Katowice 1991.

Stefaniuk T., Czy istnieje „polski islam”? O islamie i muzułmanach w Polsce [w:] „Teofil. Pismo Kolegium Filozoficzno-Teologicznego Dominikanów”, 2 (24) 2006, ss. 125-135, odwołanie do: Sarwa A., Eschatologia islamu. Rzeczy ostateczne człowieka i świata, Łódź 2003.

Stefaniuk T., Domańska K., Rozumienie życia doczesnego i śmierci w źródłach islamskich - Koranie i hadisach, [w:] KULTURA I WARTOŚCI , Nr 2 (6)/2013 , s. 121-135, odwołanie do: Sarwa A., Eschatologia islamu. Rzeczy ostateczne człowieka i świata, Łódź 2003.

Stryjewski R., Integracja społeczna i gospodarcza imigrantów wyznania muzułmańskiego w Polsce. Raport z badań, Warszawa 2012, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Islamu, Łódź 2003, s. 74.

Sufi O., Jazydzi i jazydyzm - ezoteryczne tradycje sufich w Kurdystanie, [w:] „Kurdystan - Jazydzi i jazydyzm” [w:] „Sufizm w Polsce. Zakon Sufi Chishtiyyah” - http://zakon-sufi.blogspot.com/2014/09/kurdystan-jazydzi-i-jazydyzm.html, odwołanie do: Czarna Księga oraz inne teksty sakralne jazydów, przeł. Grzegorz Ciecieląg i Andrzej Sarwa, Sandomierz 2010.

Tofiluk J. Ks. dr, (Katedra Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku), Olimpiada Wiedzy Religijnej 2014/2015: „Elementy prawosławnej teologii porównawczej”. Zagadnienia i literatura do tematu, zalecana literatura: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2002.

Witała M., Wierzenia eschatologiczne starożytnych Egipcjan w okresie Starego Państwa, [w:] „Portal edukacyjny EDUX.PL”, http://www.edukacja.edux.pl/p-20855-wierzenia-eschatologiczne-starozytnych-egipcjan.php [dostęp: 17 stycznia 2015 r.], odwołanie do: Teksty piramid z piramidy Unisa, tł. A. Sarwa, Sandomierz 2006.

Wolicki M., Ks. (Przemyśl), Oznaki prawdziwego opętania, [w:] „Studia Pastoralne” 2011, nr 7, s. 418-429, odwołanie do: Sarwa A., O szatanie, czarach, opętaniu i czcicielach złego, Tarnów 1993, s. 92, 93.

Wójtowicz A. M., Bóg mormonów, Kraków 2003, odwołanie do: Sarwa A., Herezjarchowie i schizmatycy, Poznań 1991, s. 174.

Ziemiński I. (Uniwersytet Szczeciński), Kryzys chrześcijaństwa z perspektywy filozofii religii. Crisis of Christianity in the Light of the Philosophy of Religion, [w:] Filo-Sofija, Nr 25 (2014/2), s. 109-138, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2002, s. 20.

Ziemiński I., Wolność Adama, czyli o stawaniu się człowiekiem, [w:] „Antropologia filozoficzna - inspiracje biblijne”, pod redakcją Andrzeja Słowikowskiego i Mariana Grabowskiego, Toruń 2009, odwołanie do: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2002, s. 39, 44, 56.

Biologia

Bazylko A., Borzym J., Parzonko A., Determination of in vitro antioxidant and UV-protecting activity of aqueous and ethanolic extracts from Galinsoga parviflora and Galinsoga quadriradiata herb, [w:] Journal of Photochemistry and Photobiology B: Biology, Volume 149, August 2015, Pages 189-195, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Bober I., Oszmiański J. (Uniwersytet Przyrodniczy, Katedra Technologii Owoców, Warzyw i Zbóż Akademii Rolniczej we Wrocławiu), Zastosowanie wytłoków aronii do naparów herbat owocowych, [w:] „Acta Scientiarum Polonorum, Technol. Aliment.” 3 (1) 2004, 63-72, odwołanie do: Sarwa A., Ciołkowska-Paluch G., 1990. Aronia czarnoowocowa, [w:] „Wiadomości Zielarskie” 1990, nr 9, s. 22-23.

Bruziewicz-Mikłaszewska B. (Zakład Protetyki Stomatologicznej AM we Wrocławiu), Peter Monavius (1551-1588) lekarz wrocławski i jego dysertacja z 1578 roku „De dentium affectibus” - najstarsza w Europie praca doktorska o tematyce stomatologicznej. Peter Monavius (1551-1588) - physician from Wrocław and his doctor's degree thesis (1578) “De dentium affectibus” - the oldest work about stomatology topics in Europe, [w:] „Prace Historyczne”, Adv. Clin. Exp. Med. 2003, 12, 6, 861-868, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, s. 351.

Chanaj J., Sikorska M., Matławska I. (Katedra i Zakład Farmakognozji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu), Analiza chromatograficzna kwasów fenolowych w gatunkach: Galinsoga parviflora Cav. oraz Galinsoga ciliata, [w:] „Herba Polonica. Quarterly Journal edited by Research Institute of Medicinal Plants”, Vol. 53 No 2 2007, s. 128-129, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Chanaj-Kaczmareka J., Wysocki M., Karachitos A., Wojcińska M., Bartosz G., Matławska I., Kmita H., Effects of plant extract antioxidative phenolic compounds on energetic status and viability of Saccharomyces cerevisiae cells undergoing oxidative stress, [w:] Journal of Functional Foods, Volume 16, June 2015, Pages 364-377, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Chudy-Olejniczak A., mgr (Instytut Kosmetologii), Ananas i jego zastosowanie, [w:] „Magazyn Popularnonaukowy INGENIUM. Czasopismo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie”, Nr specjalny 1 (2), maj 2010, s. 38-42, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Ciaciura M., Czeraszkiewicz R., Nowak A., Wykorzystanie parków miejskich w zintegrowanej edukacji ekologicznej na przykładzie Parku Kasprowicza w Szczecinie. Kasprowicz Park in Szczecin as an example urban parks usage in ecological integrated education, [w:] „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Acta Biologica Nr 13 (449) 2006, s. 5-16, odwołanie do: Sarwa A., Lecznicze przyprawy, Warszawa 2001.; Sarwa A., Wielka księga nalewek, Warszawa 2005.

Ciaciura M., Kosek A., Nowak A.: Edukacja prozdrowotna na przykładzie ścieżki przyrodniczej w Arboretum Przelewickim. Prowholesome education on nature path in Przelewice Arboretum [w:] „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Acta Biologica”, Nr 14 (503) 2007, s. 1-16, odwołanie do: Sarwa A., Tajemnice czterystu ziół, Tarnów 1995; Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Czachorowski S., dr hab. prof. UWM, (Wydział Biologii i Biotechnologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie), Co jeszcze robiliśmy kiedyś z pokrzywy i z pokrzywą a co planujemy jutro? [w:] Internet: „Nauka - profesorskie gadanie”, http://czachorowski.blox.pl/c/626073/nauka/page/6.html [dostęp: 4 sierpnia 2015], odwołanie do: Sarwa A., Tajemnice czterystu ziół, Tarnów 1995.

Dankowska A., Małecka M. (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu): Skład i właściwości prozdrowotne oliwy z oliwek, [w:] „Zeszyty Naukowe”, nr 162 / 2010, s. 97-110, http://bazekon.icm.edu.pl/bazekon/element/bwmeta1.element.ekon-element-000171220021 [dostęp: 4 sierpnia 2015], Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Wydawnictwo: Książka i Wiedza, Warszawa 2001, s. 270.

Filipiak-Florkiewicz A., Dereń K., Topolska K., Florkiewicz A., Cieślik E. (Małopolskie Centrum Monitoringu i Atestacji Żywności i Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Wydział Technologii Żywności, Kraków), Oznaczenie zawartości związków fenolowych i witaminy C, jak również potencjału antyoksydacyjnego owoców pigwy (Cydonia oblonga Mill), s.43-51, [w:]ŻYWNOŚĆ PROJEKTOWANA DESIGNED FOOD Część III, (Polskie Towarzystwo Technologów Żywności Oddział Małopolski , Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Wydział Technologii Żywności Komitet Nauk o Żywności PAN), odwołanie do: Sarwa A., Sad inny niż wszystkie. Szlachetne i dzikie drzewa, krzewy i pnącza owocowe w ogródku i na działce, Sandomierz 2009, s. 153-155.

Flejter-Wojciechowicz A. (Uniwersytet Szczeciński), Przegląd roślin leczniczych Izraela, [w:] „Uniwersytet Szczeciński - Zeszyty Naukowe”, Nr 647, Szczecin 2011, s. 227-236, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, s. 44.

Goszczyński W., Osak M. (Department of Plant Protection, The John Paul II Catholic University of Lublin), Sambucus nigra L. in Lublin area landscape andits aphidfauna, [w:] APHIDS AND OTHER HEMIPTEROUS INSECTS, Vol. 13, 107-113, odwołanie do: Sarwa A., Sad inny niż wszystkie, Katowice 1992, s. 147 i Tajemnice czterystu ziół, Tarnów 1995, s. 345.

Grys A., Komorowska E., Mielcarek S., Łowicki Z., Latowski K., Buchwald W. (The Branch of Medicinal Plants Institute of Natural Fibres and Medicinal Plants Poznań & Department of Plant Taxonomy Institute of Environmental Biology Faculty of Biology Adam Mickiewicz University Poznań), Evaluation of the analytical method for a chromatographic profile assessment of the essential oil obtained from Pimpinella saxifraga s.l., [w:] „Herba Polonica. Quarterly Journal edited by Research Institute of Medicinal Plants”, Vol. 55 No 3 2009, Poznań, s. 1-9, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, s. 292-295.

Grzeszczuk M., Jadczak D., Kawecka A. (Zakład Technologii Rolnej i Przechowalnictwa), Długosz I. (Zakład Warzywnictwa) - Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Effect of sowing date on biological value of garden orache, [w:] „Acta Scientiarum Polonorum. Hortorum Cultus” > 2010 > 9 > 4, INFONA Portal Komunikacji Naukowej - https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.dl-catalog-355328e1-9c8e-4157-9692-9b98670e0495/tab/summary [dostęp 4 sierpnia 2015], odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Grzeszczuk M., Jadczak D., Kawecka A. (Zakład Technologii Rolnej i Przechowalnictwa), Długosz Irena (Zakład Warzywnictwa) - Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Wpływ terminu siewu na wartość biologiczną łobody ogrodowej (Atriplex hortensis L.), [w:] „Proekologiczna uprawa warzyw - problemy i perspektywy, Akademia Podlaska. Instytut Warzywnictwa - Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Siedlce 24-25 czerwca 2010, s. 74-75, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Hasík T., The World of Beer and Beers of the World, Publisher Thorium, 2015, odwołanie do: Sarwa A.J., Velká kniha o domácí výrobě lihových nápojů: likéry, vína, piva, medoviny z léčivých rostlin, ovoce a zeleniny, Liberec 2007.

Jadczak D., dr hab. inż. prof. nadzw. AR w Szczecinie (Katedra Warzywnictwa), Grzeszczuk M., dr inż. AR w Szczecinie (Katedra Mikrobiologii i Biotechnologii Środowiska), Krwiściąg, [w:] Panacea Nr 4 (25), październik-grudzień 2008 strony: 11-13, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Janiczek M., opr. (Uniwersytet Wrocławski. Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa), Terapie naturalne medycyny niekonwencjonalnej. Zestawienie bibliograficzne. Wybór za lata 2005-2007 - wymieniono: Sarwa A. J., Lecznicze napitki : 265 przepisów na nalewki, wina, wódki, miody, „Książka i Wiedza”, Warszawa 2006, Wrocław 2009, s. 14.

Jezierska-Domaradzka A., Kuniewski E.: Allelopatyczny wpływ wodnych wyciągów z Capsella bursa-pastoris (L.) Medik i Stellaria media (L.) Vill na kiełkowanie i juwenilne stadia Ocimum basilicum L. i Origanum majorana L. Allelopathic effect of water extracts of Capsella bursa-pastoris (L.) Medik and Stellaria media (L.) Vill on germination and juvenile stages of Ocimum basilicum L. and Origanum majorana L., [w:] „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin, Vol. LXII (2) Sectio E 2007, s. 1-7, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Jędrzejko K., Konstanty M.: Kakaowiec właściwy (drzewo kakaowe) Theobroma cacao L. - napój bogów i niebezpieczna używka, [w:] Problemy Narkomanii nr 3/2008, s. 20-34, odwołanie do: Sarwa A.: Tajemnice czterystu ziół, Tarnów 1995; Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Jędrzejko K. (Śląska Akademia Medyczna w Katowicach, Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa), Guarana - kofeinowa używka podbijająca świat czy suplement diety i lek, [w:] „Biuletyn Informacyjny Problemy Narkomanii”, Nr 2/2007, s. 80-89, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Jędrzejko K., Konstanty M. (Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa Śląskiego Uniwersytety Medycznego), Ostrokrzew paragwajski (yerba mate), [w:] Problemy Narkomanii nr 2/2008, s. 59-64, odwołanie do: Sarwa A., Tajemnice czterystu ziół, Tarnów 1995.

Jędrzejko K., Kmiecik M. (Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach), Herbata chińska Camellia sinensis (L.) O. - gatunki i odmiany herbat i ich właściwości kulinarne i psychoaktywne, [w:] Problemy Narkomanii nr 3/2008, s. 86-94, odwołanie do: Sarwa A., Herbata, „Wiadomości Zielarskie. Nr 3/1989, s. 18-19.

Jędrzejko K., Nikiel A. (Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach), Charakterystyka statystyczna potencjalnych i rzeczywistych zasobów naturalnych roślin naczyniowych ze szczególnym uwzględnieniem gatunków leczniczych na terenie ośrodków rekreacyjno-wypoczynkowych: „Park Miejski Knurów”, „Park Szczygłowice” k. Knurowa i „Czerwionka-Dębieńsko Las” w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym (GOP), [w:] Annales Academiae Medicae Silesiensis 2010, 64, 3-4, 26-41, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, s. 141-142.

Jędrzejko K., Pawełko K. (Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach i Wyższa Szkoła Ekologii w Sosnowcu), Kola zaostrzona - Cola acuminata Schott et Endl. - afrykańska roślina lecznicza i niebezpieczna używka, odwołanie do: odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, 129-130; Sarwa A.: Tajemnice czterystu ziół, Tarnów 1995, s. 209.

Jędrzejko K., prof. dr hab., Maniara M., lek. dent. (Śląski Uniwersytet Medyczny Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa w Sosnowcu), Pieprz metystynowy Piper methysticum Forster - cenna roślina lecznicza, przyprawowa oraz odurzająca używka o działaniu toksycznym Kava Kava Piper methisticum Forster - a valuable medicinal plant, spice and toxic substance, [w:] Farmaceutyczny Przegląd Naukowy. Pismo pod Patronatem Wydziału Farmaceutycznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Miesięcznik, Nr 9-10/2008 (44-45), s. 20-25, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Jędrzejko K., Ruszkiewicz C. B., Maniara M.: Mak lekarski Papaver somniferum L. - znana od tysiącleci roślina lecznicza, użytkowa i narkotyczna, [w:] „Problemy Narkomanii” nr 3/2008, s. 54-62, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, s. 445.

 Konarska A. (Department of Botany, Faculty of Horticulture and Landscape Architecture, University of Life Sciences in Lublin), The Relationship between the Morphology and Structure and the Quality of Fruits of Two Pear Cultivars (Pyrus communis L.) during Their Development and Maturation, [w:] „The Scientific World Journal”, Volume 2013 (2013), Article ID 846796, 13 pages, odwołanie do: Sarwa A., Szlachetne i dzikie drzewa, krzewy i pnącza owocowe. Uprawa i pielęgnacja, Warszawa 2000.

Kucharska A.Z., dr inż. (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu), Związki aktywne owoców derenia (Cornus mas L.), Wrocław 2012, odwołanie do: Sarwa A., Lecznicze nalewki, Warszawa 2000.

Kucharska A.Z., dr inż., Sokół-Łętowska A., dr. inż. (Zakład Technologii Owoców i Warzyw, Wydz. Nauk o Żywności, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu), Piórecki Narcyz (Arboretum i Zakład Fizjografii w Bolestraszycach), Morfologiczna, fizykochemiczna i przeciwutleniająca charakterystyka owoców polskich odmian derenia właściwego (Cornus mas L.), [w:] „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość”, 2011, 3 (76), 78-89, odwołanie do: Sarwa A., Szlachetne i dzikie drzewa, krzewy i pnącza owocowe. Uprawa i pielęgnacja, Warszawa 2000.

Kulza M., Adamska K., Seńczuk-Przybyłowska M., Woźniak A., Wachowiak A., Miechowicz I., Horoszkiewicz M., Nowak G., Florek E.: Karczoch zwyczajny - lek roślinny. Artichoke - herbal drug, [w:] Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10, s. 1122-1126, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, s. 146.

Kosior M. (Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Katedra Warzywnictwa i Roślin Leczniczych), Charakterystyka majeranku ogrodowego (Origanum majorana L.), cennej rośliny przyprawowej nie tylko dla polskiej kuchni, [w:] Internet - http://www.rsi2004.lubelskie.pl/doc/sty6/art/Kosior_art.pdf [dostęp: 4 sierpnia 2015].

Kozik R., dr (Akademia Pedagogiczna w Krakowie), Wartość różnorodności biologicznej czyli rzecz o roślinach leczniczych, [w:] „W Górach. Kwartalnik Turystyczny”, nr 1 (3) - ZIMA 2005, s. 1, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Kuczerenko A., Krawczyk M., Przybył J. L., Geszprych A., Angielczyk M., Bączek K., Węglarz Z. (Department of Vegetable and Medicinal Plants Warsaw University of Life Sciences - SGGW), Morphological and chemical variability within the population of common avens (Geum urbanum L.), [w:] „Herba Polonica” Vol. 57 No. 2 2011, s. 1-6, odwołanie do: Sarwa A. Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, s. 190-191.

Lasik M., Nowak J. (Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu, Instytut Technologii Żywności Pochodzenia Roślinnego, Zakład Fermentacji i Biosyntezy), Zastosowanie pomiaru zmian impedancji elektrycznej do oceny wpływu warunków przechowywania cebuli i czosnku na ich aktywność przeciwbakteryjną, [w:] „Aparatura Badawcza i Dydaktyczna”, 2006 Tom T. 11, nr 2, s. 114-120, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Mika B., Uszok K., Ziembińska A. (Politechnika Śląska), Porównanie bakteriobójczego działania różnych preparatów do higieny jamy ustnej i gardła na mikroorganizmy izlolowane z nabłonka jamy ustnej, [w:] https://kbs.ise.polsl.pl/sknb/wp-content/uploads/pliki/konferencyjne/arty/Mika,Uszok-art.pdf [dostęp: 11 sierpnia 2015 r.] , odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Miktus M., lek. med.: Bioaktywne składniki pochodzenia roślinnego, [w:] „Żywienie i Zdrowie. Nutrition & Health”, Nr 4 (53), sierpień 2010, s. 1-12, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Mikzińska K., Matławska I. (Katedra i Zakład Farmakognozji Uniwersytetu Medycznego im K. Marcinkowskiego w Poznaniu), Znaczenie ziół w zaburzeniach seksualnych. Importance of plants in sexual dysfunctions, [w:] Postępy Fitoterapii 1/2007, s. 13-19, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001; Sarwa A., Tajemnice czterystu ziół, Tarnów 1995.

Najda A., Gantner M. (University of Life Sciences in Lublin), Chemical Composition of Essential Oils from the Buds and Leaves of Cultivated Hazelnut, [w:] ACTA SCIENTIARUM POLONORUM. HORTORUM CULTUS = OGRODNICTWO · DECEMBER 2012 11(5) 2012, 91-100, odwołanie do: Sarwa A., Tajemnice czterystu ziół, Tarnów 1995.

Newerli-Guz J., Śmiechowska M. (Katedra Towaroznawstwa i Ładunkoznawstwa Akademii Morskiej w Gdyni), Ocena zawartości piperyny w czarnym pieprzu ziarnistym Piper nigrum L., [w:] „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” - XLII, 2009, 3, str. 827-830, odwołanie do: Sarwa A. Lecznicze przyprawy, Warszawa 2001.

Newerli-Guz J. (Katedra Towaroznawstwa i Zarządzania Jakością, Akademia Morska w Gdyni), Przeciwutleniające właściwości majeranku ogrodowego Origanum majorana L. Antioxidant properties of marjoram Origanum majorana L., [w:] „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2012, 93(4): 834-837, odwołanie do: Sarwa A. Lecznicze przyprawy, Warszawa 2001.

Nowak A, dr (Katedra Taksonomii Roślin i Fitogeografii, Wydział Biologii, Uniwersytet Szczeciński), Roślinność najbliższego otoczenia szkoły w edukacji zdrowotnej [w:] EDUKACJA BIOLOGICZNA I ŚRODOWISKOWA. KWARTALNIK, numer specjalny: S1(51) 2014/2014, s. 134-138, odwołanie do: Sarwa A. Lecznicze przyprawy, Warszawa 2001; Tajemnicze czterystu ziół, Tarnów 1995.

Nowak S., (Katedra Technologii i Analizy Instrumentalnej, Wydział Towaroznawstwa Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu), Żyworódka pierzasta (Calanchoe pinnata), odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, s. 94.

Orłowska M., Staszek D., Sajewicz M., Kowalska T. (Zakład Chemii Ogólnej i Chromatografii, Instytut Chemii, Uniwersytet Śląski w Katowicach), Zastosowanie różnych metod detekcji do porównywania fingerprintów ekstraktów roślinnych uzyskanych różnymi metodami, [w:] 30. Zjazd Wiosenny Sekcji Studenckiej Polskiego Towarzystwa Chemicznego, Przewięź, 11-14 kwietnia 2013, , odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Pawełko K. (Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego Katowicach. Wyższa Szkoła Ekologii w Sosnowcu), Czuwaliszka - roślina pobudzająca i narkotyczna, [w:] „Problemy Narkomanii nr 1/2008”, s. 46-63, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, s. 108.

Pękala K., Wawrzusiszyn K., Bogucka-Kocka A. (Chair and Department of Pharmaceutical Botany, Medical University of Lublin), Phenolic substances in Ailanthus glandulosa Desf, [w:] Current Issues in Pharmacy and Medical Sciences, Volume 27, Issue 2 (Jun 2014), odwołanie do: Sarwa A., Tajemnice czterystu ziół, Tarnów 1995.

Pióro-Jabrucka E., dr inż. (Katedra Roślin Warzywnych i Leczniczych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie), Historie ziołowe : Cząber ogrodowy (Satureja hortensis l.) - pożyteczna przyprawa, [w:] „Aromaterapia. Kwartalnik Polskiego Towarzystwa Aromateratycznego”, Nr 1 (79), t.21 . Zima‘2015, s. 22-30, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Przybylak K., Atlas nalewek, Bydgoszcz 2013, odwołanie do: Sarwa A., Lecznicze nalewki, Warszawa 2002.

Siwik E., dr, ALVEO. Analiza wstępna..., , odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Stefanowicz J., Ochocka J. R. (Katedra i Zakład Biologii i Botaniki Farmaceutycznej Akademii Medycznej w Gdańsku), Kokoryczka wielokwiatowa Polygonatum multiflorum (L.) All. - pospolita roślina lecznicza naszych lasów, [w:] „Postępy Fitoterapii” 4/2004, s. 163-168, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Sulborska A., Weryszko-Chmielewska E. (Department of Botany, University of Life Sciences in Lublin), Characteristics of the secretory structures in the flowers of Rosa rugosa Thunb., [w:] ACTA AGROBOTANICA , Vol. 67 (4), 2014: 13-24, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Śliwiński M., mgr, Proćków J., dr: Rośliny lecznicze w służbie człowieka, [w:] „Zielona Planeta. Polski Klub Ekologiczny. Dwumiesięcznik Okręgu Dolnośląskiego, Maj-Czerwiec 2010, s. 10-13, odwołanie do: Sarwa A., Egzotyczne rośliny lecznicze w naszym domu, Warszawa, 1989; Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Tajer A. (Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach), Rhodiola rosea L. jako przykład rośliny adaptogennej, [w:] „Annales Academiae Medicae Silesiensis”, 2011 | 65 | 4 | ss. 77-82, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, 329-330.

Ukleja-Sokołowska N., Gawrońska-Ukleja E., Tykwińska M., Bartuzi Z. (Katedra i Klinika Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Szpital Uniwersytecki nr 2 im J. Biziela), Alergia na owoce egzotyczne. Allergy to exotic fruits, [w:] „ALERGOLOGIA. Alergia Astma Immunologia” 2014, 19 (1): 16-20, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Wegiera M., Smolarz D.H. (Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej Akademii Medycznej w Lublinie), Właściwości lecznicze szczawi (Rumex. sp. L.). Therapeutic properties of docks (Rumex sp. L.), [w:] Postępy Fitoterapii 3-4/2005, s. 98-102, odwołanie do: Sarwa A.J. Tajemnice czterystu ziół, Tarnów 1995, s. 410.

Wichrowska D., Wojdyła T., Rolbiecki S., Rolbiecki R. (Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, Katedra Przechowalnictwa i Przetwórstwa Produktów Roślinnych i Katedra Melioracji i Agrometeorologii), Wpływ nawadniania kroplowego i mikrozraszania na wysokość i jakość plonu owoców aronii. Influence of drip irrigation and microsprinkler irrigation on the yield and quality of chokeberry fruits, [w:] „Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa”, Tom 15, 2007 r., s. 63-71, odwołanie do: Sarwa A., Ciołkowska-Paluch G., 1990. Aronia czarnoowocowa, [w:] „Wiadomości Zielarskie” 1990, nr 9, s. 22-23.

Wdowiak L., Kaczmarek J. (Medical Education Unit, Pomeranian Medical University in Szczecin): Psychological Aspect in Treating Skin Diseases in Polish Ethnomedicine, [w:] Biopsychological Aspects of Health and Disease, Lublin 2009, vol. 1, s. 30-39, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001, s. 32, 39.

Wdowiak L., Bromboszcz L., Szramowiat J. (Uniwersytet Medyczny w Szczecinie), Ziołolecznictwo w etnochirurgii na ziemiach polskich w XIX i XX stuleciu, [w:] , odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Wojtyniak K., mgr farm., Matławska I., prof. dr hab. n. farm., Szymański M., dr: Serdecznik pospolity - leczy serce i nerwy, [w:] „Panacea” Nr 1 (38), styczeń-marzec 2012 strony: 5-7, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Wolski T., Baj T., Matosiuk D., Kwiatkowski S., Ziewiec A. (Katedra i Zakład Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych, Katedra i Zakład Syntezy Technologii Chemicznej Środków Leczniczych Akademii Medycznej w Lublinie), Szanta zwyczajna (Marrubium vulgare L.) - roślina lecznicza i miododajna, [w:] „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin, Vol. LXII (2) Sectio DD 2007, s. 80-93, odwołanie do: Sarwa A., Tajemnicze czterystu ziół, Tarnów 1995, s. 408.

Wolski T., Zwolan W., Lewandowska A. (Katedra i Zakład Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych, AM Lublin), Rzepień pospolity ( Xanthium strumarium L.) - surowiec zielarski o wielokierunkowym działaniu farmakologicznym. Analiza fitochemiczna związków fenolowych, [w:] „Postępy Fitoterapii” 3/2006, s. 118-130, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Wolski T., Baj T., Głowniak K., Zwolan W. (Katedra i Zakład Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych, Uniwersytet Medyczny, Lublin), Rzepień pospolity ( Xanthium strumarium L.) - analiza i skład olejku eterycznego. Rough cocklebur (Xanthium strumarium L.) Phytochemical analysis of essential oils, [w:] „Postępy Fitoterapii”, 3/2009, s. 152-167, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Wójcik-Stopczyńska B., dr hab. inż. (Pracownia Przechowalnictwa i Przetwórstwa w Katedrze Ogrodnictwa Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie), Jakowienko Paulina, mgr inż. (Pracownia Przechowalnictwa i Przetwórstwa w Katedrze Ogrodnictwa Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie), Bazylia pospolita - naturalna bariera antyoksydacyjna, [w:] Panacea Nr 4 (33), październik - grudzień 2010 strony: 20-23, odwołanie do: Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001.

Zawiślak G. (Department of Vegetable and Medicinal Plants, Agricultural University of Lublin), Growth and Flowering of two Leuzea species, [w:] „Acta Agrobotanica”, Vol. 60 (2) 2007, s. 141-145, odwołanie do: Sarwa A., Dalekowschodnie rośliny lecznicze w ogródku i na działce / Far Eastern medicinal plants in home and allotment gardens, Katowice 1992, s. 26-27; Sarwa A., Wielki leksykon roślin leczniczych, / The great lexicon of medicinal plants, Warszawa 2001, s. 231.

Encyklopedie, leksykony, słowniki

Centrum Radiestezyjnej Profilaktyki Zdrowotnej i Homeo-Farmakopunktury. Bibliografia - http://www.karnak.pl/?pl/stowarzyszenie/o_nas/ [dostęp: 8 sierpnia 2015], w spisie: A. Sarwa, Dalekowschodnie rośliny lecznicze, Katowice 1992.

DobrySłownik.pl - słownik języka polskiego i poradnia językowa - https://synonimy.ux.pl/slowo/deszcz/8629/0/ [dostęp: 7 sierpnia 2015], cytaty z publikacji: Sarwa A.: Strzyga, Sandomierz 2006.

Encyklopedia książek hasło Zaratusztra, [w:], http://encyklopediaksiazek.cba.pl/Wiki/index.php?title=Zaratusztra [dostęp: 7 sierpnia 2015], odwołanie do: Sarwa A., Awesta, Żyra P., Sarwa A. - pierwsze pełne tłumaczenie na język polski ze wstępem Andrzeja Sarwy, Sandomierz 2011.

Latająca cholera. Statek szaleńców. Forum miłośników science fiction, fantasy i horroru. Bibliografia - http://latajaca-holera.pl/forum/viewtopic.php?p=911869 [dostęp: 8 sierpnia 2015], w spisie: A. Sarwa, Strzyga - To się zdarzyło w Sandomierzu! Opowiadanie oparte na faktach!, Sandomierz 2014.

Mój starożytny Egipt. Bibliografia. Książki w języku polskim; Artykuły z czasopism - http://mojstarozytnyegipt.prv.pl/bibliografia.html [dostęp: 8 sierpnia 2015], w spisie: Sarwa A.: Teksty piramid z piramidy Unisa, Sandomierz 2006.

Narodowy Korpus Języka Polskiego 2008-2010, cytaty z publikacji: Sarwa A.: Rzeczy ostateczne człowieka i świata: eschatologia Zaratusztrianizmu, Sandomierz 2005; Sarwa A.: Strzyga, Sandomierz 2006; Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2003.

Sekcja patrystyczna przy Komisji ds. Nauki Katolickiej Konferencji Episkopatu Polski. BIBLIOGRAFIA [dostęp: 8 sierpnia 2015], w spisie: Święta i Boska Liturgia Świętego Apostoła Jakuba, brata Pańskiego i pierwszego biskupa Jerozolimy. Wersja syryjska”, tłum. (z języka rosyjskiego) A. Sarwa, Sandomierz 2013.

Słownik gniazdowy partykuł polskich, oprac. Ania Kisiel (Polska Akademia Nauk. Instytut Filologii Słowiańskiej), cytaty z publikacji: Sarwa A.: Strzyga, Sandomierz 2006.

Sosna G., Ks., Wstępna bibliografia chrześcijaństwa wschodniego. Część II. [w:] Камунікат. Беларуская Інтэрнэт - Бібліятэка. Беларуская Рэдакцыя Радыё Палёнія -http://kamunikat.fontel.net/www/knizki/historia/sosna/wbchw2/04.htm [dostęp: 8 sierpnia 2015], w spisie: Sarwa A.J.: Duchy starych cmentarzy: Pop z Cmentarza Katedralnego (w Sandomierzu). Nie z tej Ziemi 1994 nr 1 (41) s. 27.

Wielki słownik języka polskiego, Polska Akademia Nauk, Instytut Języka Polskiego. Piotr Żmigrodzki (redaktor-kierownik projektu), Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2013-2018, cytaty z publikacji: Sarwa A.: Rzeczy ostateczne człowieka i świata: eschatologia Zaratusztrianizmu, Sandomierz 2005; Sarwa A.: Strzyga, Sandomierz 2006.


Bibliografie

Alcuinus - bibliografia liturgiczna, w spisie: A. Sarwa, Święta i Boska liturgia Błogosławionego Ojca naszego Germana, Biskupa Paryskiego. Zwana też Gallikańską Liturgią Świętą, Sandomierz 2012; Święta i Boska Liturgia Św. Apostoła Jakuba brata Pańskiego. Wersja syryjska, Sandomierz 2013,

Biblia Horroru. What is your favorite scary story? Blog poświęcony tematyce szeroko pojętej grozy. Recenzje książek i filmów z gatunków: horror, kryminał, thriller, sci-fi, etc. [w:] Internet - http://horrorsandscaryshits.blox.pl/tagi_b/435414/Grabarz-recenzja.html, w spisie: A. Sarwa, Strzyga, Sandomierz 2005,

Bibliografia iranistyczna w języku polskim, [w:] Kwartalnik Emiddle East nr 2/2008: Sarwa Andrzej -Wielka Księga Umarłych : t. 1 : Zaświaty w religiach Iranu - Mandragora 2006, Sarwa Andrzej - Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia islamu - Ravi 2003.

Bibliografia: Biblioteka Włocławskiego Centrum Edukacji Ekologicznej, [w:] http://www.wcee.org.pl/biblioteka/?action=search&where=author&searchString= [dostęp: 29 sierpnia 2015], w spisie: Sarwa A., Szlachetne i dzikie drzewa, krzewy i pnącza owocowe. Uprawa i pielęgnacja, Warszawa 2000,

Bibliografia: Filozofia Arabska, http://katedra.uksw.edu.pl/awicenna/bibliografia_arab.pdf/ [dostęp: 8 sierpnia 2015], w spisie: Sarwa A., Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Islamu, Łódź 2003,

Bibliografia: Subkultury, Niniejsze zestawienie sporządzono na podstawie katalogu online Biblioteki Narodowej w Warszawie, Opracowanie: Hanna Małgorzata Witczak, http://www.ekologia.neostrada.pl/hwsub.html [dostęp: 12 sierpnia 2015], w spisie: Sarwa A., O Szatanie, czarach, opętaniu i czcicielach Złego, Tarnów 1993,

Biblioteka Islamu. Weź książkę do ręki, [w:] „Muzułmanie” -https://bibliotekaislamu.wordpress.com/about/ [dostęp: 12 sierpnia 2015], w spisie: Sarwa A., Eschatologia Islamu. Rzeczy ostateczne człowieka i świata., Łódź 2003,

Gołdyn P., Bibliografia dokumentów elektronicznych z historii polskiej za lata 1995-2007, [w:] Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica X (2011), s. 105-131, w spisie: A. Sarwa, Legendy i opowieści sandomierskie. Sandomierz 2003 Oficyna Wydawnicza „Elisa” 1 dysk optyczny (CD-ROM): kolor. Dane tekstowe.

Javaheri K., Hudzikowski M., Polska Bibliografia Iranistyczna - Wybór z lat 1807-2014. Polish Bibliography of Iranian Studies Selected Works 1807-2014, Warszawa / Warsaw 2015, w spisie: Sarwa, Andrzej, 2002: Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia islamu, Ravi 2006; Czciciele ognia, czasu i szatana: zaświaty w religiach Iranu, Armoryka, Sandomierz 2008; Czciciele ognia, czasu i szatana: religie Iranu : zaratusztrianizm, zurwanizm, anahityzm, mitraizm, manicheizm, mazdakizm, mazdaznanizm, jazydyzm, Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz (wznowienie 2010); 2008: Dni Mahdiego: zaświaty w wierzeniach muzułmańskich, Armoryka, Sandomierz, 2010 Dni Mahdiego: eschatologia islamu, Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz, [tłum.] Sarwa, Andrzej (z j. angielskiego i j. rosyjskiego) 2005: Arda Wiraz namag, Księga o pobożnym Wirazie, Mandragora, Sandomierz (wznowienie 2006), 2005: Manichejskie teksty sakralne, Mandragora, Sandomierz 2008, Arda Wiraz namag, Księga o pobożnym Wirazie czyli Pobożnego Wiraza wędrówka po niebie i piekle, Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz (wznowienie 2009), 2009: Manicheizm i manichejskie teksty sakralne - Mandragora, Sandomierz, [tłum.] Sarwa, Andrzej; Ciecieląg, Grzegorz: 2011: Czarna Księga oraz inne teksty sakralne jazydów, Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz, [tłum.] Sarwa, Andrzej; Żyra, Piotr: 2010: Awesta, Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz, 2011: Awesta t. I - Wendidad, Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz 2011 Awesta t. II - Sîrôzahy, Yasty, Nyâyisy, Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz 2011, Awesta t. III - Yasna, Visparad, Âfrînagân, Gâhs i pozostałe fragmenty, Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz.

Krawczyk A., dr, Bibliografia do tematu: terroryzm fundamentalistyczny w Palestynie/Izraelu w II połowie XX wieku - wybór, [w:] „Terroryzm!com:” - http://www.terroryzm.com/bibliografia-do-tematu-terroryzm-fundamentalistyczny-w-palestynieizraelu-w-ii-polowie-xx-wieku-%E2%80%93-wybor/ [dostęp: 8 sierpnia 2015], w spisie: A. Sarwa, Eschatologia Islamu, Warszawa 2002.

Mariawityzm - Bibliografia, [w:] „Newikis 2005-2015” - https://www.newikis.com/pl/source/Wikiskryba:Mian/Brudnopis_2 [dostęp: 8 sierpnia 2015], w spisie: A. Sarwa, Syn zatracenia, Sandomierz 2006; Mariawityzm, w: Fikcje i Fakty, KAW, Warszawa 1986; Herezjarchowie i schizmatycy, Poznań 1991,

Polska bibliografia antyku chrześcijańskiego 2009-2010, opracowali ks. Stanisław Longosz - Lublin, KUL i ks. Józef Naumowicz - Warszawa, UKSW, [w:] VOX PATRUM 31 (2011) t. 56, s. 22, Historia i mądrość Achikara Asyryjczyka (syna Anaela, bratanka Tobiasza), tłum. M. Obidzińska, wprowadzenie A. Sarwa, seria: Święte Księgi, Święte Teksty, Sandomierz 2010,

Polska Bibliografia Literacka (PBL): Instytut Badań Literackich PAN, Pracownia Bibliografii Bieżącej w Poznaniu. Materiał dostępny za lata 1988-2001, w spisie: artykuł: Sarwa Andrzej J. [w:] „Sandomierskie środowisko literackie”. Sandomierzanin 2000 nr spec. s. 8; Sarwa Andrzej Juliusz: Baśnie i legendy z różnych stron świata (Bogowie, Ludzie, Nimfy: Wschodnie mity, legendy i opowieści, Tarnów 1993 i 1994; Baśnie polskie, Kraków 1999, Cień Władcy Sabatu. [Pow.], Tarnów 1993; Droga przez Chałupki. [Opow.], Sandomierz 1999; Gałązka rajskiej jabłoni. Baśnie polskie, Łódź 1991; Nasha obshchaja raduga. Pol'skie skazki. [Dziec.], Sandomir 1999; Opowieść o Halinie córce Piotra z Krępy. Legenda sandomierska, Katowice 1991; Pochody. [Wiersze], Sandomierz 1991; Pokręcona ścieżka. [Wiersze], Sandomierz 1997; Słowo o Błogosławionym Sadoku - Przeorze i Czterdziestu Ośmiu Dominikańskiej Braci w Sandomierzu przez Tatarów okrutnie pomordowanych, Sandomierz 1994; Stłuczone lustro - okruchy snów. [Wiersze], Sandomierz 1997; Tarnina. [Wiersze], Miechów 1991 i Sandomierz 1992; The marchers. [Wiersze], Sandomierz 2000; Wędrówka ku mlecznej drodze. [Wiersze], Sandomierz 1997; Zjawy i upiory. Autentyczne relacje, Sandomierz 1996; Dogmat smutku. Sandomierzanin 2000 nr 1 s. 10; artykuły o twórcy: artykuł: [Dwudziestopięciolecie] 25-lecie twórczości. Sandomierzanin 2000 nr 1 s. 10 (nota z okazji jubileuszu; z fot. poety...); artykuł: Zeszyty Sandomierskie 1997 nr 7 s. 36-37 (biogram, z fot.).

Książki o Andrzeju Sarwie:

Małgorzata Ogorzałek, Andrzej Sarwa - twórczość i dokonania - w 60. rocznicę urodzin, Wydawnictwo „Spichlerz”, Sandomierz 2013, s. 208, ISBN 978-83-60084-19-9,

Justyna Nowosielecka, Twórczość niebanalna i eksperymentalna Andrzeja Sarwy, Wydawnictwo „Spichlerz”, Sandomierz 2013, s. 208, ISBN 978-83-60084-23-6,

Małgorzata Ogorzałek, Andrzej Sarwa - dorobek i osiągnięcia - w 40. rocznicę pracy twórczej [wstępem opatrzył Andrzej Cebula], Wydawnictwo „Spichlerz”, Sandomierz 2015, s. 184, ISBN 978-83-60084-25-0,

Co najmniej 12 publikacji samodzielnych, których autorem jest Andrzej Sarwa, oraz co najmniej 2 publikacje we współautorstwie, których Andrzej Sarwa jest tłumaczem lub współtłumaczem zostało ujęte w programach nauczania i w spisach literatury podstawowej, lub uzupełniającej do 31 przedmiotów na 14 uczelniach. [Jak udało się ustalić, wyłącznie na podstawie informacji, do których dotarto w Internecie]. Owe uczelnie to:

1. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie:

Instytut Religioznawstwa
Nazwa przedmiotu: Teoria mitu
Prowadzący: prof. dr hab. Andrzej Szyjewski
Literatura:
A. Sarwa, Eschatologia Kościoła wschodniego Łódź 2002;
A. Sarwa, Eschatologia islamu, Łódź 2003

[Źródło:.https://www.usosweb.uj.edu.pl/kontroler.php?_action=actionx:katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot%28prz_kod:WFz.IR-B@12f05%29v[dostęp: 21 czerwca 2013 r.].

Instytut Religioznawstwa
Nazwa przedmiotu: Religie Bliskiego Wschodu I (Egipt, Mezopotamia, Iran)
Literatura - teksty źródłowe: Awesta, tł. A. Sarwa, P. Żyra, t. 1-3, Sandomierz 2010-2011

[Źródło:Vhttps://www.usosweb.uj.edu.pl/kontroler.php?_action=actionx:katalog2/przedmioty/pokazZajecia%28zaj_cyk_id:235232;gr_nr:4%29 [dostęp: 26 czerwca 2013].

Katedra Porównawczych Studiów Cywilizacji, Kulturoznawstwo
Nazwa przedmiotu: Śmierć i jej skutki w świecie bizantyjsko-słowiańskiego prawosławia w planie obrzędowym i eschatologicznym
Prowadzący: prof. dr hab. Andrzej Szyjewski
Literatura:
A. Sarwa, Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2002

[Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Program Studiów 2010/2011. Katedra Porównawczych Studiów Cywilizacji, Kulturoznawstwo, Kraków 2010, s. 137].

Instytut Orientalistyki
Nazwa przedmiotu: Islam
Prowadzący: dr Ignacy Nasalski
Literatura:
A. Sarwa, Eschatologia islamu, Łódź 2003

[Źródło:#https://www.usosweb.uj.edu.pl/kontroler.php?_action=katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot&kod=WF.IO-M-IND-2-14B [dostęp: 3 sierpnia 2015].

2. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie:

Wydział Teologiczny - Instytut Teologii Ogólnej
Nazwa przedmiotu: Teologia dogmatyczna - eschatologia
Prowadzący: ks. prof. dr hab. Marian Kowalczyk
Literatura:
A. Sarwa, Syn zatracenia. Zaświaty w wierzeniach Kościołów tradycji katolickiej, Sandomierz 2006

[Źródło:.http://www.ects.uksw.edu.pl/pl/courses/view?prz_kod=WT-FW-ESCH [dostęp: 21 czerwca 2013 r.].

Wydział Teologiczny - Instytut Teologii Ogólnej
Nazwa przedmiotu: Eschatologia Kościoła Wschodniego
Prowadzący: ks. dr Janusz Aptacy
Literatura:
A. Sarwa, Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2003

[Źródło: http://www.ects.uksw.edu.pl/pl/courses/view?prz_kod=WT-DMI-EKW [dostęp: 21 czerwca 2013 r.].

Wydział Teologiczny - Instytut Teologii Ogólnej
Nazwa przedmiotu: Kultura i religia starożytnego Iranu
Prowadzący: mgr Maria Brzuzek
Literatura podstawowa:
Awesta, przeł. A. Sarwa i P. Żyra, Sandomierz 2013.
A. Sarwa: Manicheizm i manichejskie teksty sakralne, Sandomierz 2009.
Literatura uzupełniająca:
A. Sarwa, Czciciele czasu, ognia i szatana - religie Iranu, Sandomierz 2006

[Źródło:https://usosweb.uksw.edu.pl/kontroler.php?_action=actionx:katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot%28prz_kod:WT-FW-CKR%29 [dostęp: 2 sierpnia 2015 r.].

Wydział Teologiczny - Instytut Teologii Apostolstwa
Nazwa przedmiotu: Antropologia teologiczna
Prowadzący: ks. prof. dr hab. Marian Kowalczyk
Literatura:
A. Sarwa, Syn zatracenia. Zaświaty w wierzeniach Kościołów tradycji katolickiej, Sandomierz 2006

[Źródło: https://usosweb.uksw.edu.pl/kontroler.php?_action=katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot&kod=WT-FOA-ATEOLO [dostęp: 2 sierpnia 2015 r.].

3. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Wydział Filozoficzny. Katedra Dialogu Kultur i Religii
Nazwa przedmiotu: Islam
Prowadzący: ks. dr Krzysztof Modras
Literatura:
A. Sarwa, Eschatologia islamu, Łódź 2003

[Katolicki Uniwersytet Jana Pawła II w Lublinie. Wydział Filozofii Informator o Studiach na Rok Akademicki 2011/2012, Lublin 2011, s. 231].

Wydział Teologii. Instytut Teologii Fundamentalnej
Nazwa przedmiotu: Teologia Fundamentalna (stacjonarne doktoranckie). Teologia islamska
Prowadzący: ks. dr Adam Wąs
Literatura uzupełniająca:
A. Sarwa, Eschatologia islamu, Łódź 2003

[Źródło: http://e.kul.pl/qlsale.html?op=10&zid=363086. [dostęp: 17 stycznia 2015].

Katedra Religioznawstwa i Misjologii
Nazwa przedmiotu: Islam
Prowadzący: Ks. dr Stanisław Grodź
Literatura podstawowa:
A. Sarwa, Eschatologia islamu, Łódź 2003

[Źródło: Katolicki Uniwersytet Jana Pawła II w Lublinie. Wydział Filozofii Informator o Studiach na Rok Akademicki 2007/2008, Lublin 2007, s. 264].

Katedra Historii Starożytnej i Bizantyńskiej
Nazwa przedmiotu: Religie wschodu starożytnego
Prowadzący: dr hab. Maciej Münnich
Literatura źródłowa:
Teksty piramid z piramidy Unisa, tł. A. Sarwa, Sandomierz 2006

[Źródło: http://pracownik.kul.pl/maciej.munnich/zajecia. [dostęp: 17 stycznia 2015].

Wydział Biotechnologii i Nauk o Środowisku. Instytut Biotechnologii. Biotechnologia - studia stacjonarne II stopnia
Nazwa przedmiotu: Lecznicze związki roślinne
Prowadzący: dr Aleksandra Seta-Koselska
Literatura uzupełniająca:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło: http://e.kul.pl/qlsale.html?op=10&zid=364246. [dostęp: 10 sierpnia 2015].

4. Wyższa Szkoła Humanistyczno-Przyrodnicza. Studium Generale Sandomiriense w Sandomierzu

Wydział Humanistyczny. Kierunek: Filologia polska
Nazwa przedmiotu: Literatura regionalna
Prowadzący: dr Janina Stadnik,
Literatura podstawowa:
A. Sarwa, Opowieść o Halinie, córce Piotra z Krępy, Katowice 1991.

5. Uniwersytet Łódzki

Wydział Filozoficzno-Historyczny
Nazwa przedmiotu: Fundamentalizm a sztuka. Od starożytności do początków średniowiecza
Prowadzący: mgr Alicja Rekść
Literatura:
A. Sarwa, Eschatologia Kościoła wschodniego, Łódź 2003; A. Sarwa, Herezjachowie i schizmatycy, Poznań 1991

[Źródło:https://usosweb.uni.lodz.pl/kontroler.php?_action=actionx:katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot%28prz_kod:0200-B018SD%29 [dostęp: 21 czerwca 2013 r.].

Wydział Biologii i Ochrony Środowiska
Nazwa przedmiotu: Botanika
Prowadzący: prof. UŁ dr hab. Mirosław Godlewski, prof. UŁ dr hab. Jeremi Kołodziejek
Literatura:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło:.https://usosweb.uni.lodz.pl/kontroler.php?_action=actionx%3Akatalog2%2Fprzedmioty%2FpokazPrzedmiot%28prz_kod%3A1600-DLK3BO%29&lang=2. [dostęp: 26 czerwca 2013].

Wydział Biologii i Ochrony Środowiska.
Nazwa przedmiotu: Rośliny lecznicze i przyprawowe
Prowadzący: prof. UŁ dr hab. Jeremi Kołodziejek
Literatura:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło:.https://usosweb.uni.lodz.pl/kontroler.php?_action=actionx:katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot(prz_kod:0400-B1M74D) [dostęp: 26 czerwca 2013].

6. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej UMCS

Wydział Chemii
Nazwa przedmiotu: Botanika farmakologiczna
Prowadzący: dr Anna Łuczycka-Popiel (Zakład Geobotaniki, Instytut Biologii)
Literatura:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło: http://old.sjk.umcs.lublin.pl/sylabus/2656/print [dostęp: 26 czerwca 2013].

7. Uniwersytet Wrocławski

Instytut Studiów Międzynarodowych
Nazwa przedmiotu: Islam
Prowadzący: dr Jarosław Jarząbek
Spis zalecanych lektur:
A. Sarwa, Eschatologia islamu, Łódź 2002

[Zródło:https://usosweb.uni.wroc.pl/kontroler.php?_action=actionx:katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot%28prz_kod:26-BM-Z2-E02-I%29 [dostęp: 12 stycznia 2015].

Wydział Nauk Biologicznych
Nazwa przedmiotu: Reakcje roślin na środowiskowe czynniki stresowe
Prowadzący: prof. dr hab. Grażyna Kłobus
Spis zalecanych lektur:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001 [Źródło: 5 ECTS - Międzywydziałowe Studium Ochrony Środowiska: www.msos.uni.wroc.pl/file/katalogects.doc [dostęp: 26 czerwca 2013].

Wydział Nauk Biologicznych. Katedra Bioróżnorodności i Ochrony Szaty Roślinnej
Nazwa przedmiotu: Ochrona i pozyskiwanie roślin leczniczych
Prowadzący: dr Anna Jakubska-Busse
Zalecana literatura:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło:http://lib.znate.ru/docs/index-19516.html?page=23 i http://pldocs.docdat.com/docs/index-94026.html?page=49 [dostęp: 26 czerwca 2013].

Wydział Nauk Biologicznych.
Nazwa przedmiotu: Rośliny lecznicze
Prowadzący: dr Jarosław Proćków
Spis zalecanych lektur:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło: Alfabetyczny Opis Efektów Kształcenia na Przedmiotach Studiów II Stopnia - Biologia - www.biologia.uni.wroc.pl/ i http://lib.znate.ru/docs/index-19516.html?page=23 [dostęp: 11 sierpnia 2015].

Międzywydziałowe Studium Ochrony Środowiska
Nazwa przedmiotu: Rośliny lecznicze
Wykładowca: dr Jarosław Proćków
Spis zalecanych lektur:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło: msos.uni.wroc.pl/file/katalogects.doc [dostęp: 2 sierpnia 2015].

8. Akademia Jana Długosza w Częstochowie

Instytut Chemii i Ochrony Środowiska
Nazwa przedmiotu: Ekologia stosowana (specj. analiza środowiskowa)
Prowadzący: dr Anna Śliwińska-Wyrzychowska, dr Cezary Gębicki, dr Dariusz Świerczewski
Literatura podstawowa:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło:.ajd.czest.pl/~ichios/files/ects/programy_przedmiotow_OS_II_stopien.pdf [dostęp: 26 czerwca 2013].

9. Uniwersytet Warmińsko Mazurski

Wydział Nauk o Środowisku
Nazwa przedmiotu: Rośliny ozdobne i lecznicze
Prowadzący: dr inż. Bożena Jaworska
Literatura uzupełniająca:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło:http://wnos.uwm.edu.pl/uploads/files/krk/turystyka-rekreacja/sylabusy/6sem/6-rosliny-ozdobne-i-lecznicze.pdf [dostęp: 26 czerwca 2013].

10. Uniwersytet Warszawski

Wydział Biologii. Studia Podyplomowe dla nauczycieli drugiego przedmiotu
Prowadzący: dr Hanna Werblan-Jakubiec
Nazwa przedmiotu: Edukacja środowiskowa
Literatura podstawowa:
A. Sarwa, Egzotyczne rośliny użytkowe w domu i w ogrodzie, Warszawa 1989

[Źródło:http://www.biol.uw.edu.pl/podyplomowedlanauczycieli/pliki/EnvEdu_4_skrypt.pdf [dostęp: 26 czerwca 2013].

11. Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu

Farmakognozja
Nazwa przedmiotu: Ziołolecznictwo
Literatura dla zainteresowanych przedmiotem:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło: http://fgz.edu.pl/pl/index.php3?i=d_bibl&r=d_bibl_trad [dostęp: 26 czerwca 2013].

12. Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej.
Zakład Syntezy Organicznej i Technologii Leków, Instytut Technologii Chemicznej Organicznej,
Nazwa przedmiotu: Leki pochodzenia naturalnego
Prowadzący: prof. dr hab. inż. Maria Swarcewicz,
Literatura podstawowa:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło:http://www.wtiich.zut.edu.pl/fileadmin/pliki/wtiich/dla_studentow/sylabusy/-2012/Technologia_Chemiczna_S2_-_sylabusy_do_2012.pdf [dostęp: 10 sierpnia 2015].

13. AlmaMer Szkoła Wyższa w Warszawie

Wydział Ochrony Zdrowia.
Kierunek: Kosmetologia
Nazwa przedmiotu: Surowce roślinne w kosmetykach i przyprawach
Prowadzący: prof. dr Janusz Merski,
Literatura podstawowa:
A. Sarwa, Lecznicze przyprawy, Warszawa 2011.

[Źródło: www.almamer.pl/aaa/karty_przedmiotow/Kosmetologia.pdf [dostęp: 31 grudnia 2014].

14. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Instytut Biologii
Kierunek: Biologia
Nazwa przedmiotu: Rośliny i surowce lecznicze oraz ich działanie
Koordynator: prof. nadzw. UPWr Jarosław Proćków

Prowadzący: prof. nadzw. UPWr Jarosław Proćków, mgr Anna Faltyn,

Literatura obowiązkowa:
A. Sarwa, Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2001

[Źródło: https://usos.up.wroc.pl/kontroler.php?_action=katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot&kod=BBL-SM%3ERO%C5%9ALECZ [dostęp: 28 marca 2019].

Instytut Biologii
Kierunek: Biologia
Nazwa przedmiotu: Odkrycia roślin, które zmieniły świat
Koordynator i prowadzący: prof. nadzw. UPWr Jarosław Proćków
Literatura obowiązkowa:
A. Sarwa, Egzotyczne rośliny użytkowe w domu i w ogrodzie, Warszawa 1989

[Źródło: https://usos.up.wroc.pl/kontroler.php?_action=katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot&kod=BBL-SL%3EODRO%C5%9A [dostęp: 28 marca 2019]

Instytut Biologii
Kierunek: Biologia
Nazwa przedmiotu: THE DISCOVERY OF PLANTS THAT CHANGED THE COURSE OF HISTORY
Koordynator i prowadzący: prof. nadzw. UPWr Jarosław Proćków
Literatura obowiązkowa:
A. Sarwa, Egzotyczne rośliny użytkowe w domu i w ogrodzie, Warszawa 1989

[Źródło: https://usos.up.wroc.pl/kontroler.php?_action=katalog2/przedmioty/pokazPrzedmiot&kod=BBL-SE%3EDISPLCHCH [dostęp: 28 marca 2019]