Ósmy dzień tygodnia. Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Kościoła Wschodniego. (4)

Wolność człowieka i jej skutki

Zjawisko śmierci było nieznane pierwszym ludziom, którzy – jak to wiemy z tego, co napisano wyżej – żyli bezpiecznie w Raju, wiodąc życie błogosławione, życie, któremu obce było zło w jakiejkolwiek postaci, posiadając takie samo dostojeństwo jak aniołowie, będąc jednak o wiele bliżej Boga niż owe święte duchowe istoty.

Św. Jan Złotousty życie Adama w Raju opisał tymi słowy:

„[Gdy] Aniołowie drżeli, Cherubinowe i Serafinowie nie ośmielali się spojrzeć wprost [na Boga], on [Adam] rozmawiał z Bogiem, jak przyjaciel z przyjacielem”.1

A było tak dlatego, że Bóg, stwarzając człowieka na Swój obraz i podobieństwo zagwarantował mu od początku nieśmiertelność i ową nieśmiertelnością go obdarował, choć nie była ona „bezwzględna”, „absolutna”.

O tym, iż Bóg od początku przeznaczył człowieka do nieśmiertelności, świadczy fakt, że darował mu „substancję2 duszy”, aby mógł być „na zawsze nieśmiertelny”. Dusza jest stworzeniem Boga – bezcielesnym, rozumnym i nieśmiertelnym z natury i jako taka przewyższa materialne ciało i daje mu życie.

Ciało natomiast – także stworzone przez Boga – w Jego zamyśle mogło zarówno podlegać skażeniu jak też pozostawać nieskażone. O tym zaś, jakie ono miało być, decydował stan duszy.

Jan Brueghel (1568–1625), Raj, źródło: Wikimedia Commons

W tym miejscu należy raz jeszcze mocno podkreślić i uwypuklić fakt, że pełnym człowiekiem jest dopiero dusza połączona (zjednoczona) z ciałem. Ciało bez duszy istnieć bowiem nie może, a dusza – chociaż może egzystować bez ciała, to jednak sama nie posiada pełni człowieczeństwa, podlegając wielu ograniczeniom, ponieważ bez ciała nie może działać w sposób właściwy człowiekowi.

Co zatem wynika z powyższego?

Ano to, że Bóg nie przeznaczył człowieka (mowa tu o „pełnym” człowieku, czyli o duszy zjednoczonej z ciałem) ani do bezwzględnej nieśmiertelności, ani do bezwzględnej śmiertelności.3 Św. Teofil Antiocheński tak ujął tę kwestię:

„On [Bóg] nie stworzył go [człowieka] ani śmiertelnym, ani nieśmiertelnym, lecz (...) stworzył go zdolnym do jednego i do drugiego; ażeby, jeżeli skieruje się on do tego, co prowadzi ku nieśmiertelności, wypełniając przykazanie Boże, otrzymał od Niego w nagrodę za to nieśmiertelność i uczynił się bogiem (według Łaski); jeżeli zaś skłoniłby się ku uczynkom śmierci, nie będąc posłusznym Bogu, sam (człowiek) byłby winny swojej śmierci. Albowiem Bóg stworzył człowieka istotą wolną i samowładną”.4

Św. Grzegorz z Nyssy poucza nas, że w Raju stworzono dla człowieka dwie możliwości: możliwość śmierci i możliwość nieśmiertelności, czy też wiecznego życia. W Raju posadzono bowiem dwa drzewa – drzewo, które wydawało owoce życia, oraz drzewo, które rodziło śmierć. 5

Tak więc nieśmiertelność zaproponowano człowiekowi jako możliwość, ewentualność, gdybyśmy zatem w sposób dobry i właściwy wykorzystali naszą wolność, osiągnęlibyśmy życie wieczne w ciele, bo jak to już było kilkakroć akcentowane, w zamyśle Bożym człowiek (z ciałem i duszą) nie był zdeterminowany ani do śmiertelności, ani do nieśmiertelności, lecz został usposobiony do przyjęcia tak jednego, jak i drugiego.

Niezwykle istotne – a właściwie najistotniejsze – jest dla człowieka poznanie Boga, bo to właśnie decyduje o życiu i śmierci. Wybór bowiem mamy jeden i nie ma innej alternatywy: Bóg albo piekło.6

Andrzej Juliusz Sarwa

_______________________________________________

1Свт. Иоанн Златоуст. Беседа «В следующий день...», 1// Творения. T. 12 Ч. 1 C. 297. cyt. za: Н. Василидис, Таинство смерти..., s. 50.

2Hipostazę.

3Przymiotem nieśmiertelności obdarzona jest wyłącznie dusza ludzka.

4Свт. Феофил Антёхийский. K Aвтолику. Кн. II, 27 // Указ. соч. C. 489-490, cyt. za: Н. Василидис, Таинство смерти..., s. 52.

5Czyli drzewo poznania dobra i zła; por.: Cвт. Григорий Нисский. Беседа на Песнь песней, 12 // Tворения. T. 39. Ч. 3. C. 301, cyt. za: Н. Василидис, Таинство смерти..., s. 52.

6Lessons From the Fathers on Eternal Life [w:] Missionary Leaflet, s. 1- 2.