Arctium
– Łopian
Arctium
tomentosum, syn.: Lappa tomentosa – Łopian pajęczynowaty to
roślina dwuletnia. Łodygę ma masywną, okazałą, rozgałęziającą
się, liście duże, jajowate, bądź sercowato okrągłe, z wierzchu
nagie, w spodzie okryte kutnerem. Kwiaty łopianu są barwy
purpurowej o koszyczkach pajęczynowato osnutych. Stąd właśnie
wzięła się nazwa gatunkowa rośliny). Po przekwitnięciu wiążą
się owoce typu niełupki.
Występowanie:
umiarkowana strefa klimatyczna Europy i Azji, gdzie spotyka się go w
pobliżu ludzkich domostw, porastająca obrzeża dróg, śmietniki,
rumowiska, okraja zarośli.
Surowiec:
korzenie (rzadziej liście i nasiona).
Zawartość:
m.in. inulina, olejek eteryczny, śluz garbniki, arkcjopikryna,
związki żywicowe i peroteinowe, witamina C oraz sole mineralne
(głównie fosfor i siarkę).
Działanie
i zastosowanie: Odwar z korzeni (1 łyżeczkę rozdrobnionego suszu
zalać 1 szklanką wrzącej wody, gotować pod przykryciem 7–10
minut, przecedzić, w razie potrzeby pić 2–3 razy dziennie po 1/2
szklanki) działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie, łagodnie
moczopędnie i napotnie oraz przeciwcukrzycowo.
Co
mówią stare księgi?
„Korzeń
(...) zbierany w jesieni lub na wiosnę z roślin jednorocznych, ma
własności otwierające, czyszczące i naprawiające zepsute soki.
Dlatego używanem jest w podagrze, reumatyzmie, bólu zębów
reumatycznym, świerzbie i innych wyrzutach skórnych. (...) Używa
się go w odwarze. Na koniec, wziąwszy korzenia pokrajanego i
ususzyć garść na pół garnca wody, gotować aż zostanie połowa,
przecedzić i pić po szklance kilka razy na dzień, wyjąwszy kilka
godzin po obiedzie, gdzieby napój ten strawności szkodził. Tenże
odwar przykładany ciepło na podagrę bóle uśmierza. Umywanie
odwarem głowy wzmacniać ma włosy i wzrost ich przyspieszać. (...)
Nasiona mocz pędzą i lekko rozwalniają żołądek. (...) Liście,
przykładane na zastarzałe rany i wrzody, przyśpieszają ropienie i
goją. Toteż liście ugniecione i przykładane, służą na
opuchliny wodne i zewnętrzne zapalenia w członkach. Sok wyciśnięty
z utłuczonych liści, łodyg i korzenia (...) służy w szkorbucie,
równie też na cierpienia skrofuliczne i na zatrzymanie miesięcznych
czyszczeń u niewiast wielce okazał się skutecznym.” (Józef
Gerald-Wyżycki, dz. cyt., t. II, s. 245)
Inne
gatunki:
Arctium
lappa – Łopian większy to roślina dwuletnia o trwałych
organach podziemnych. W pierwszym roku życia łopian tworzy jedynie
rozetę okazałych liści, natomiast w drugim, prócz tej ostatniej,
jeszcze mogącą osiągnąć imponującą wysokość 2 metrów łodygę
u wierzchołka której pojawiają się kwiaty zebrane w koszyczki.
One to, po przekwitnięciu przeistaczają się w pospolite „rzepy”,
czyli owocostany złożone z wielkiej liczby haczykowato zakończonych
bardzo łatwo przywierających do ubrania bądź zwierzęcej sierści
nasion. Podobnie jak pęd kwiatostanowy, również i korzeń łopianu
jest nader okazały: gruby, mięsisty, którego długość dochodzi
do 60 cm.
Występowanie:
umiarkowana strefa klimatyczna Europy i Azji, gdzie roślinę spotyka
się w pobliżu ludzkich domostw, porastająca obrzeża dróg,
śmietniki, rumowiska, okraja zarośli.
Surowiec:
korzenie (w mniejszym stopniu liście).
Zawartość:
Korzenie zawierają w swym składzie m.in.: inulinę (do 45%), olejek
eteryczny, śluz, garbniki (do 5%), goryczkę arkcjopikrynę,
niewielką ilość witaminy C, związki żywicowe i proteinowe,
wreszcie też sole mineralne (najwięcej fosforu i siarki). Warto
dodać, iż dojrzałe owoce łopianu zawierają do 70% oleju
tłustego.
Działanie
i zastosowanie: Świeży sok wyciśnięty z korzeni łopianu lub
odwarów z suszonych przejawiają działanie żółciopędnie,
moczopędnie i napotne.
Lecznictwo
ludowe doceniło tę roślinę już dawno, zalecając kurację jej
przetworami w przypadku kamicy nerkowej, żółciowej, cukrzycy,
choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, czy wreszcie pospolitego
zaziębienia.
Stosuje
się odwar z suszonych korzeni, który przygotowujemy w następujący
sposób: 1 łyżkę stołową suszu zalewamy 2 szklankami wody i
gotujemy pod przykryciem przez około 5 minut od zawrzenia. Później
odcedzamy i pijemy – o ile zachodzi potrzeba – 2–3 razy
dziennie po 1/4 szklanki.
Tym
samym odwarem możemy przemywać skórę zaatakowaną przez
łuszczycę, egzemę, liszaje, czyraki, wypryski czy krosty.
Ze
świeżych, czystych, dokładnie zmiażdżonych liści można
sporządzać okłady na trudno gojące się i ropiejące zranienia,
owrzodzenia, oparzenia.
Wreszcie,
koniecznie wspomnieć trzeba o zastosowaniu łopianu w kosmetyce:
Świeży
sok wyciśnięty z korzeni, a wcierany w skórę głowy dodatnio
wpływa na porost włosów, wzmacniając cebulki włosowe. Możemy
stosować go od wiosny do jesieni, na zimę natomiast warto
przygotować sobie olej łopianowy. Przyrządzamy go z wagowo równych
części drobniutko usiekanych świeżych korzeni rośliny oraz
czystej oliwy z oliwek. Tę mieszaninę zamykamy szczelnie w szklanym
naczyniu i ustawiamy w miejscu ciepłym na okres około 3 tygodni. Po
upływie tego terminy oliwę zlewamy i możemy jej używać zimą do
wcierania w owłosioną skórę. Ma podobne działanie jak sok.
Oczywiście, jeśli ktoś nie chce bawić się w produkcję lekarstw
domowym sposobem, może używać konserwowanego soku łopianowego
dostępnego w aptekach i sklepach zielarskich.
Napar
ze świeżych lub suszonych liści łopianu (2 łyżki stołowe na
1/2 l wrzącej wody, parzyć pod przykryciem przez 15–20 minut,
przecedzić) to dobry środek służący do płukania włosów,
zapobiegający ich wypadaniu i łupieżowi. Kąpiel w owym naparze,
dodanym w ilości około 3–4 litrów na pół wanny wody, odkaża
skórę. Ten sam napar, a jeszcze lepiej odwar z korzeni, zalecany
jest do mycia twarzy przy cerze tłustej oraz do zwalczania trądziku,
krost, wyprysków.
W
przypadku mocno okrościałej skóry najlepiej jest zastosować
maseczkę ze świeżego, utartego korzenia łopianu. Przed jej
nałożeniem należy skórę dokładnie zmyć ciepłą wodą z
mydłem, spłukać i osuszyć. Po usunięciu maseczki (po około 15
minutach od jej nałożenia) skórę przemywamy samą czystą wodą.
Co
mówią stare księgi?
„(Łopian)
(...) Działa rozwalniająco, napotnie, moczopędnie, czyści krew.
Wewnętrznie używa się wywaru z korzenia w podagrze, reumatyzmie,
reumatycznym bólu zębów, świerzbie i innych chorobach skórnych;
(...) W tym celu bierze się 1 garść korzenia pokrajanego i
suszonego, na pół garnca wody, gotuje, aż do wywrzenia połowy,
cedzi i pije po szklance, kilka razy dziennie, lecz nie po jedzeniu,
ponieważ wówczas powoduje niestrawność. Tenże wywar przykładany
ciepło, w podagrze bóle uśmierza, wzmacnia włosy myjąc nim
głowę. Nasiona pędzą mocz i lekko rozwalniają. Zalecają je,
utłuczone, ukropem zalane, po pół filiżanki, co pół godziny na
boleści z kamienia pochodzące. Liście świeże, przykładane na
zastarzałe rany i wrzody, przyspieszają ropienie i goją. Liście
ugniecione i przykładane i przykładane, służą na wodne opuchliny
i zewnętrzne zapalenia. Sok, wyciśnięty z utłuczonych liści,
łodyg i korzeni, po filiżance codzień użyty, służy w
szkorbucie, zatrzymaniu miesięcznych czyszczeń. Łodygi na wiosnę,
póki są miękkie, z powłoki obdarte i w wodzie ugotowane, mają
smak szparagów. Można też, z dodatkiem soli, octu i oliwy, dobrą
z nich mieć sałatę, albo marynować jak ogórki. Korzenie zbierane
wiosną dają potrawę zdrową, mającą smak karczochów. (...)”
(Stanisław Breyer, dz. cyt., s. 144–145)
I
jeszcze jeden cytat:
„Świeże
liście wielkiego łopianu, dzieciom znajome, używają się
zewnętrznie na wrzody, dla wyprowadzenia materii. Pod popiołem
upieczone, przykładają się na puchlinę pokazującą się w
paraliżu, a ból wkrótce znika. Liście i korzonki wraz w wodzie
wywarzywszy i tym często myjąc głowę strupami oblaną nie tylko
przez to wszelkie ginie robactwo, ale też i strupy, byle tylko nie
bardzo ukorzenione były, leczą się.” (Krzysztof Jakub Mellin,
dz. cyt., s. 94)
Arctium
minus – działanie i zastosowanie podobne do łopianu
pajęczynowatego.
Porady zamieszone w tym leksykonie nie mają na celu zastąpienia medycznych porad lekarza. Skonsultuj się więc z nim, zanim zastosujesz propozycje tu przedstawione. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody, straty lub choroby spowodowane leczeniem się na własną rękę.
