Quercus
– Dąb
Quercus
patraea – Dąb bezszypułkowy jest bardzo pięknym,
długowiecznym drzewem dorastającym do 40 metrów wysokości. Pień
ma masywny, gruby i takie same konary.
Dęby
są drzewami pięknymi i długowiecznymi, które można spotkać nie
tylko w lasach (dziko rosnące), ale także w miejskich parkach,
gdzie chętnie się je sadzi. Dla naszych przodków dąb był rośliną
świętą, a gaje dębowe pełniły takie same funkcje jak chramy –
modlono się w nich i składano ofiary siłom nadprzyrodzonym.
Liście
dębu bezszypułkowego są dość okazałe, bo osiągają długość
12 cm. Z kształtu są odwrotnie jajowate, pierzastowrębne, sztywne,
skórzaste, osadzone na długich ogonkach. Kwiaty rozdzielnopłciowe
są drobne i niepozorne. Żeńskie pojedyncze, ale częściej zebrane
po kilka, męskie natomiast skupione w kłosowate zwisające
kwiatostany. Z kwiatów żeńskich po przekwitnięciu wiążą się
owoce, potocznie zwane żołędziami, a w rzeczywistości będące
orzechami. Są one osadzone w zdrewniałych miseczkach wyrastających
z gałęzi na bardzo krótkich, prawie niewidocznych szypułkach i
stąd wzięła się nazwa gatunkowa rośliny. Drewno dębu –
niezwykle twarde i trwałe, odporne na gnicie, cenione jest w
stolarstwie, meblarstwie oraz jako materiał budowlany.
Występowanie:
strefa umiarkowana Europy i Azji, w Polsce pospolity.
Surowiec:
kora, żołędzie, oraz dębianki – galasy, czyli narośla
pojawiające się na liściach po ich nakłuciu przez owada z rodziny
galasówkowatych.
Zawartość:
Z kory wyodrębnić można m in.: garbniki (do 20%), kwasy fenolowe,
flawonoidy, trójterpeny i związki żywicowe. W żołędziach zaś
najwięcej jest skrobi i garbników. Z dębianek pozyskuje się
taninę.
Działanie
i zastosowanie: Medycyna ludowa dla dębów ma różnorakie
zastosowanie. Odwary z młodych żołędzi, sproszkowanej kory bądź
młodych gałązek (1 łyżeczkę suszu zalać 1 szklanką wody,
gotować pod przykryciem 3–5 minut od zawrzenia, przecedzić, pić
w razie konieczności 2–3 razy dziennie po 1/4 szklanki) zalecane
są w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, wzdęciach
spowodowanych nadmierną fermentacją jelitową, częstomoczu, nazbyt
obfitych krwawieniach menstruacyjnych, krwotokach z przewodu
pokarmowego, krwiopluciu, również do przemywania trudno gojących
się ran.
Z
zupełnie dojrzałych żołędzi produkuje się namiastkę kawy,
która posiada właściwości lecznicze i dietetyczne. Jest ona dość
smaczna.
Wyłuskane
z twardej łupinki, rozdrobnione i wysuszone żołędzie praży się
(upala) tak samo jak ziarno kawowe. Wskutek owego zabiegu zostają
one uwolnione od goryczy i garbników, a skrobia zmienia się w
dekstrynę.
Napój
przygotowany z 1 łyżeczki sproszkowanych, uprzednio poddanych
opisanej obróbce żołędzi to dobry środek przeciwbiegunkowy i
ogólnie wzmacniający. Skuteczny ponadto w leczeniu węzłów
chłonnych. Prócz tego wzmacnia on żołądek, korzystnie wpływa na
przebieg procesów trawiennych i ułatwia przyswajanie składników
pokarmowych przez organizm. Jedynym niebezpieczeństwem jest to, iż
„kawa” owa, nadużywana, może spowodować zaparcie. Dawniej
stosowano ją ponadto do leczenia chorób skórnych, chorób
śledziony i osłabienia nerwowego.
Co
mówią stare księgi?
„Żołądź,
kora i liście, należą do zbioru skutecznych lekarstw. Już
Dioskorides i Galen mocy ściskającej w liściach, korze dębowej, i
jej żołędzi doszli, dlatego używali ich w wodzie gotowanych, w
dyssynteriach, krwi pluciu i innych chorobach z osłabienia naczyń
pochodzących. Kora i liście w wodzie gotowane, mogą służyć na
zatrzymanie biegunek bardzo upartych, na krwi plucie i urynowania
krwiste (krwiomocz), na febry, i na umocnienie powszechne nerwów: na
ten koniec, dość jest wziąć garść liści, kory zaś ususzonej,
i przetłuczonej, albo lepiej zmielonej, łyżkę dobrą i gotować w
półtorej kwarty wody, do zostania połowy i pić choćby trzy razy
na dzień (...) po łyżce z początku, a po kilku dniach podwoić
zażycie za każdym razem. (...) Można także z kory robić kąpiele,
z niewielkim skutkiem na umocnienie części jakowych, osobliwie po
ciężkich reumatyzmach, lub też po chorobach i na wzmocnienie sił
nerwowych. Dosyć będzie wziąć jej do gotującej się wody, na
jedną kąpiel garść jedną, lub dwie najwięcej.” (J.
Dziarkowski, dz. cyt., s. 63–64)
Inne
gatunki:
Quercus
alba – Dąb biały to piękne, okazałe drzewo, dorastające do
30 metrów wysokości. Koronę ma okrągłą, na pniu i starych
gałęziach mamy korę szarobrązowawą, jasną i złuszczającą się
płatami. Liście ma odwrotniejajowate, kwiaty i owoce (żołędzie)
podobne do kwiatów i owoców innych dębów.
Występowanie:
Jego ojczyzną są wschodnie stany USA.
Surowiec:
kora, liście, owoce.
Zawartość:
Z kory wyodrębnić można m in.: garbniki (do 20%), kwasy fenolowe,
flawonoidy, trójterpeny i związki żywicowe. W żołędziach zaś
najwięcej jest skrobi i garbników
Działanie
i zastosowanie: Tak samo jak u dęby bezszypułkowego, jak i
szypułkowego owoce opisywanej rośliny są jadalne (wykorzystuje się
je jako namiastkę kawy naturalnej). Kora i liście stosowane są
jako środki przeciwbiegunkowe, mające także zastosowanie w
leczeniu hemoroidów. Odwar z liści oczyszcza skórę, a ponadto
działa wzmacniająco dla ludzi wyczerpanych fizycznie i psychicznie.
Quercus
echinata – Dąb burgundzki – działanie i zastosowanie
zbliżone do dęby bezszypułkowego i szypułkowego.
Qercus
gambelii – działanie i zastosowanie zbliżone do dęby
bezszypułkowego i szypułkowego.
Quercus
infectoria – śródziemnomorski gatunek, zawierający aż 60%
garbników, ma identyczne działanie i zastosowanie jak dąb
bezszypułkowy.
Quercus
robur – Dąb szypułkowy najbardziej podobny jest do opisanego
wyżej dębu bezszypułkowego. Od tego ostatniego różni się
pokrojem korony (jest nieco mniej rozłożysty), trochę kształtem
liści, które są odrobinę szersze, krótkoogonkowe, podłużnie
odwrotnie jajowate i pierzastowrębne. Dalej – owocami, które
chociaż kształtem prawie identyczne z owocami dębu
bezszypułkowego, to jednak różnią się tym, że ich miseczki
osadzone są na długich szypułkach.
Występowanie:
strefa umiarkowana Europy i Azji, w Polsce pospolity.
Surowiec:
kora, żołędzie, oraz dębianki – galasy, czyli narośla
pojawiające się na liściach po ich nakłuciu przez owada z rodziny
galasówkowatych.
Zawartość:
Z kory wyodrębnić można m in.: garbniki (do 20%), kwasy fenolowe,
flawonoidy, trójterpeny i związki żywicowe. W żołędziach zaś
najwięcej jest skrobi i garbników. Z dębianek pozyskuje się
taninę.
Działanie
i zastosowanie: Kora dębowa ma działanie przeciwzapalne i
ściągające, w związku z czym odwarów z niej używa się zarówno
wewnętrznie jak i zewnętrznie.
Wywar
z 1 łyżeczki do herbaty sproszkowanej kory i 1 szklanki wody
(gotować pod przykryciem około 5 minut, przecedzić, w razie
potrzeby pić po 1/4 szklanki wody 2–3 razy dziennie) jest dobrym
środkiem przeciwbiegunkowym. Używa się go również przy leczeniu
nieżytów żołądka i jelit.
W
stanach zapalnych gardła, jamy ustnej i dziąseł używamy tego
samego wywaru do płukania. Ponadto stosuje się go w leczeniu
choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Natomiast mocniejszy
wywar, z 4 łyżek stołowych kory i 1 litra wody, może służyć do
leczenia nadmiernej potliwości stóp, do nasiadówek przy
wypadających żylakach odbytu, do przemywania odmrożeń i oparzeń
oraz do kąpieli leczniczych w przypadkach niezbyt poważnych chorób
skóry, krost, wyprysków, egzem, grzybic, także i innych zgoła
dolegliwości – reumatyzmu oraz wyczerpania fizycznego i
psychicznego.
Co
mówią stare księgi?
„Kąpiel
z wywarów kory [dębowej], dwa lub trzy razy na dzień użyta, w
kilku dniach leczy świerzb, jako i inne krostowatości.
Krostowatości także zadawnione potrzebują rychłego wewnętrznego
zagrodzenia. Cyrulicy z pomyślnym skutkiem zażywają proszku z kory
dębowej i wywarów na zastarzałe wrzody, do zasypywania i okładania
ran.” (Krzysztof Jakub Mellin, dz. cyt., s. 62)
„Żołędzie
wyłuszczone i zmielone dają napój podobny do kawy, szczególnie
skuteczny dla dzieci skrofulicznych, mających wydęty żołądek i
zatkanie gruczołów brzuchowych, wzmacniających system limfatyczny
i trzewia, ułatwiają wydzielanie i wypróżnianie przez urynę i
stolec; kiedy przeciwnie zdrowi od użycia onej dostają zatwardzenia
lub zatwardzenia stolca.
Wyłuszczone
żołędzie, pokrajane i wyługowane nalaniem ukropu tracą
nieprzyjemną gorycz, a wtenczas spalone i utarte, mogą nawet dla
zdrowych w zastępstwie kawy zamorskiej albo z dodatkiem służyć za
zdrowy posiłek.” (Józef Gerald-Wyżycki, dz. cyt., t. I, s. 7).
Quercus
rubra – Dąb czerwony – działanie i zastosowanie zbliżone
do dębu bezszypułkowego i szypułkowego.
Porady zamieszone w tym leksykonie nie mają na celu zastąpienia medycznych porad lekarza. Skonsultuj się więc z nim, zanim zastosujesz propozycje tu przedstawione. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody, straty lub choroby spowodowane leczeniem się na własną rękę.
Powrót do zakładek:
