Papaver
– Mak
Papaver
somniferum – Mak lekarski to roczna roślina zawierająca w
sobie biały mleczny sok, dorastająca do 140 cm wysokości (w bardzo
dobrych warunkach!). Nie jest to „czysty” gatunek botaniczny, a
wynik samoistnych, bądź zamierzonych krzyżowań pomiędzy różnymi
gatunkami dziko rosnącymi tak w Azji, jak i w Europie.
Mak
lekarski – jako surowiec do produkcji ciężkich narkotyków:
morfiny, heroiny, kodeiny otrzymywanych z opium (zastygły sok
mleczny) doczekał się bardzo złej sławy. Uprawia się go na
ogromnym obszarze kuli ziemskiej, a najwięcej w Azji.
Ale
przecież mak to nie tylko roślina dostarczająca śmiercionośnych
narkotyków, lecz i roślina lecznicza. Wpierw jednak krótko na
temat jej wyglądu. Tworzy sztywne, okazałe „krzaczki”, liście
ma podługowatojajowate, kwiaty pojedyncze, o różnych barwach
delikatnych płatków: od białych, przez bladoróżowe, po
ciemnolila do prawie purpurowych. Owocem jest tak zwana makówka,
zawierająca w swym wnętrzu ogromną ilość sinawoczarniawych
nasionek, używanych w kuchni do wypieku wspaniałych ciast –
makowców.
Występowanie:
w uprawie w strefie klimatu umiarkowanego i subtropikalnego.
Surowiec:
opium (stężały, wyschnięty sok mleczny) pozyskiwane z makówek i
łodyg. Działanie i zastosowanie: Opium stanowi produkt wyjściowy
do wytwarzania bardzo cenionych przez lekarzy – morfiny, heroiny i
kodeiny. Ponadto w opium występują także: papaweryna, narkotyna,
narceina, tebaina i inne.
Bardzo
ogólnie poszczególne składniki opium można scharakteryzować tak:
–
morfina
to bardzo silny środek przeciwbólowy, nasenny, przeciwdepresyjny,
podnoszący nastrój i samopoczucie psychiczne; morfina w bardzo
szybkim czasie prowadzi zażywającą ją osobę do trwałego
uzależnienia, które na ogół kończy się śmiercią (co prawda
jest możliwe odstawienie morfiny, ale bardzo niewiele osób ma tak
silną wolę, by tego dokonać, zwykle po odstawieniu
narkomani–morfiniści wracają wcześniej czy później do nałogu)
– albo przez wyniszczenie organizmu, albo (co zdarza się dość
często) na skutek przedawkowania narkotyku, albo wreszcie, niektórzy
z narkomanów, którzy pragną, ale nie są w stanie zerwać z
nałogiem, decydują się na tzw. „złoty strzał”, czyli
świadome przedawkowanie narkotyku, po to by umrzeć i nie męczyć
się dłużej.
–
to
samo co na temat morfiny, można powiedzieć i o heroinie,
zaznaczając, iż jest jeszcze mocniejsza od tej pierwszej i jeszcze
łatwiej można się uzależnić się od niej.
–
Papaweryna
jest znów specyfikiem – nadzwyczaj cennym – stosowanym jako
środek przeciwskurczowy, przeciwmigrenowy, obniżający ciśnienie
tętnicze krwi, zalecany w skurczach jelit, kolce nerkowej, skurczach
moczowodów, wreszcie jako słaby środek przeciwkaszlowy,
przeciwbólowy i bardzo słabo uspokajający.
Inne
gatunki:
Papaver
agremone – Mak piaskowy to krajowa roślina roczna o
szkarłatnych kwiatach i pierzastodzielnych liściach. Owoc ma w
kształcie torebki z nasionami w środku, a sok mleczny znajduje się
w całej roślinie. Jego działanie i zastosowanie jest takie samo
jak maku polnego.
Papaver
bracteatum – Mak przykwiatkowy to okazała bylina. W pierwszym
roku uprawy wytwarza jedynie liście odziomkowe, w kolejnych latach,
spośród owych liści wyrastają pędy kwiatowe, zwieńczone
okazałymi, pięknymi kwiatostanami żywoczerwonej barwy. Po
przekwitnięciu wiążą się z nich owoce typu torebki, potocznie
zwane makówkami, z licznymi drobnymi nasionami w środku.
Występowanie:
południowo–wschodnia Azja.
Surowiec:
korzeń.
Zawartość:
alkaloidy, m.in.: tebaina, alpinigenina i orypawina. Tebaina jest z
kolei surowcem wyjściowym do produkcji morfiny.
Działanie
i zastosowanie: O tym jakie jest zastosowanie wymienionej substancji,
może Czytelnik dowiedzieć się z hasła poświęconemu makowi
lekarskiemu.
Papaver
dubium – Mak wątpliwy – kwitnie na czerwono. Jego działanie
i zastosowanie jest takie samo jak maku polnego.
Papaver
nudicaule – Mak syberyjski to bylina o dość okazałych,
dochodzących do 8 cm średnicy, pojedynczych kwiatach, mogących
mieć różne – zależnie od odmiany – barwy: żółtą,
pomarańczową, różową, czerwoną. Tworzy cienkie, wzniesione
łodygi, wysokie do 40 cm. Liście podługowate, powcinane.
Występowanie:
Ród swój wiedzie z gór Syberii, a także Himalajów i Tybetu,
należy do roślin wysokogórskich.
Surowiec:
płatki kwiatowe.
Zawartość:
alkaloidy: roeadyna, roeagenina, dybergina, protopina, narkotyna,
narceina, oraz nor–narceina, ponadto śluzy i sole mineralne.
Działanie
i zastosowanie: Napary z płatków kwiatowych zalecane są do
przemywań i płukania w stanach zapalnych skóry, kobiecych narządów
rodnych, jamy ustnej i dziąseł. Na owrzodzenia. Ropiejące rany,
krosty i czyraki można robić okłady ze świeżych, roztartych na
miazgę płatków. Odwary natomiast mogą służyć do mycia głowy
przy nadmiernym przetłuszczaniu się włosów.
Prócz
tego odwar z suszonych płatków maku syberyjskiego (1 łyżeczkę do
kawy rozdrobnionego suszu na 1 szklankę wody, gotować od zawrzenia
pod przykryciem 1–2 minuty, pić w ciągu dnia w dawkach
podzielonych) zalecany jest w nieżytach górnych dróg oddechowych,
długotrwałym (szczególnie suchym, krtaniowym) kaszlu,
przeziębieniu, grypie, anginie, bólach gardła. Prócz tego jako
środek łagodnie uspokajający.
Papaver
rhoeas – Mak polny to niepozorna, chociaż w czasie kwitnienia
niezwykle piękna roślina roczna.Mak polny tworzy cienkie, ale
sztywne, wzniesione łodygi, na których rosną szorstkoowłosione,
pierzastodzielne liście. Z ich kątów, na długich i nagich pędach
wyrastają dość okazałe, bardzo dekoracyjne kwiaty o płatkach
czerwonego koloru. Po przekwitnięciu wiążą się z nich owoce typu
torebki, zwane makówkami, z licznymi drobnymi brązowawoczarnymi
nasionkami w środku. W liściach i pędach – podobnie jak u maku
lekarskiego – znajduje się biały gorzki sok mleczny.
Występowanie:
umiarkowana strefa klimatyczna Europy i Azji.
Surowiec:
płatki kwiatowe.
Zawartość:
m.in.: śluz, kwasy organiczne, mieszanina alkaloidów (m.in.:
readyny, reageniny, rearubiny), antocyjany (cyjanina, mekocyjanina) i
sole mineralne.
Działanie
i zastosowanie: Odwar z płatków maku lekarskiego (1 łyżeczkę
rozdrobnionego suszu zalać 1 szklanką wody i gotować pod
przykryciem przez około 5 minut, przecedzić, w razie potrzeby pić
2–3 razy dziennie po 1/4 szklanki) to słaby środek uspokajający,
ułatwiający zasypianie.
W
płatkach kwiatów maku polnego występuje bardzo dużo śluzu,
dzięki czemu odwar z nich ma działanie powlekające i osłaniające,
a także ułatwiające odkrztuszanie. W związku z powyższym stosuje
się go jako lek przeciwkaszlowy, a także w nieżytach górnych dróg
oddechowych, kokluszu i zwykłym przeziębieniu.
Ze
względu na właściwości osłaniające i powlekające odwar
znajduje także zastosowanie w użyciu wewnętrznym, gdzie używa się
go do przemywania spojówek, płukania jamy ustnej, a także pochwy w
ich stanach zapalnych.
Nie
tylko medycyna oficjalna, ale również i ludowa wykorzystuje mak
polny. I tak – napar ze szczypty suszonych płatków i 1/2 litra
wody (pić często po łyku w ciągu dnia) to lek przeciwkaszlowy.
Niedojrzałe
makówki gotuje się w syropie z cukru bądź miodu (wagowo musi być
tyle samo syropu co makówek). Następnie ową mieszaninę uciera się
na jednolitą masę, a wreszcie rozpuszcza się 1 łyżkę stołową
tego specyfiku w szklance wody i pije 2–3 razy dziennie po łyku.
Jest to również lek przeciwkaszlowy.
Co
mówią stare księgi?
„Kwiaty
świeże tego maku mają dość kleju i goryczy, odór zaś nieco
rażący, z powodu tych właściwości służą na suche kaszle,
mocne, i na dychawice. (...) Używać się zwykły jak herbata, na
szczyptę dobrze suszonych nalać pół kwarty wody wrzącej, a po
przestygnięciu, pić często przez dzień. Główki zaś tego maczku
zbyt małe, ale niedojrzałe, mając ich pod dostatkiem, można z
wodą na kwiatki nalaną gotować, a przecedziwszy, wysadzić do
gęstości miodu, wyciąg ten uśmierza (...) kaszle uparte, dając
po rozpuszczeniu łyżeczek dwie od kawy w szklance wody, i osłodzony
miodem, po łyżce od jedzenia na raz, często na dzień. Dla oleju
(winno być śluzu – A.J.S.) łagodzi ostrość i rozwalnia, a dla
goryczy umacnia płuca.” (J. Dziarkowski, dz. cyt., s. 117–118)
Porady zamieszone w tym leksykonie nie mają na celu zastąpienia medycznych porad lekarza. Skonsultuj się więc z nim, zanim zastosujesz propozycje tu przedstawione. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody, straty lub choroby spowodowane leczeniem się na własną rękę.
Powrót do zakładek:
