Sambucus
– Bez
Sambucus
nigra – Bez czarny – dziki, to silny krzew o liściach
dużych, nieparzystosiecznych, naprzeciwległych; malutkich kremowo
białych kwiatkach skupionych w okazałe nibybaldachy wydzielające
dość silną, charakterystyczną woń. Owocem jest czarna, kulista
jagoda, zawierająca smaczny, choć może nieco mdły sok.
Występowanie:
pospolicie na terenie całej Polski, a także w całej umiarkowanej
strefie klimatycznej naszego kontynentu
Surowiec:
kwiaty, owoce, liście, kora i korzenie.
Zawartość:
w korzeniach i korze – olejek eteryczny, cholina, sytosterol; w
liściach ponadto witamina C i prowitamina A; w owocach –
antocyjany, garbniki, kwasy organiczne, cukry, pektyny, olejek
eteryczny, witaminy C i B; w kwiatach – flawonoidy, glikozyd
sambunigryna, olejek eteryczny, witamina C, cholina, kwas
chlorogenowy, walerianowy, kawowy, jabłkowy i octowy, garbniki, sole
mineralne.
Działanie
i zastosowanie: Napary z kwiatów bzu posiadają działanie
moczopędne, przeciwgorączkowe a także posiadają zdolność
uszczelniania naczyń włosowatych. Owoce natomiast – sok ze
świeżych i napar z ususzonych – posiadają istotne działanie
odtruwające, pozwalają bowiem organizmowi pozbyć się, poprze
wydalenie, rozmaitych toksyn i szkodliwych substancji powstałych
podczas przemiany materii, lub dostarczonych organizmowi w postaci
rozmaitych związków chemicznych – od konserwantów, przez leki,
do specyfików uzależniających (nie oznacza to bynajmniej, że
pijąc sok z owoców bzu czarnego możemy się wyleczyć z leko–
bądź narkomanii, co najwyżej, a co było wspomniane, pomoże on
usunąć wszelkie te związki toksyczne z organizmu, czyli że warto
go podawać pomocniczo ludziom przechodzącym kurację odwykową). Są
one jednocześnie słabym środkiem przeciwbólowym, a sok w
większych dawkach stanowi wspaniały i efektywny naturalny środek
przeczyszczający.
Napar
z kwiatów bzy czarnego przygotowany z 1 łyżeczki suszu i 1
szklanki wrzątku (parzyć pod przykryciem 15–20 minut), a pity w
razie konieczności po 1/2 szklanki 3–4 razy dziennie jest zalecany
jako bardzo skuteczne lekarstwo przeciw grypie, anginie i zwykłemu
przeziębieniu. Ponadto, ze względu na działanie moczopędne
również w chorobach dróg moczowych. Zewnętrznie napar ów może
być stosowany do okładów i przemywań krost, ropni, płukania jamy
ustnej, dziąseł i gardła w ich stanach zapalnych, wreszcie do
przemywania oczu w zapaleniu spojówek.
Korzenie
i kora naszego bohatera służą do przygotowywania odwarów o
działaniu silnie przeczyszczającym i wymiotnym. W dużych dawkach
mogą nam zaszkodzić, należy zatem być ostrożnym.
Na
koniec wspomnieć jeszcze wypada, iż świeży sok zmieszany z octem,
to dość skuteczny środek, który może być wykorzystany do
robienia okładów przeciwgorączkowych.
Sądzę,
iż zainteresuje Czytelników, co na temat bzu czarnego mówią stare
księgi?
Co
mówią stare księgi?
„Młode
pąkowia na kształt sałaty jedzone i kora wewnętrzna świeżo
uskrobana i w wodzie ugotowana mocny purgans sprawuje (przeczyszcza –
A.J.S.)... Świeże zielone liście kładą się na puchliny
zajątrzenia nóg dla przyśpieszenia potu i spłynienia materii.
Stłuczone na miazgę i na płótnie rozwiedzione przykładają się
na gruczołki kiszki odchodowej (hemoroidy – A.J.S.), uśmierzają
zapalenie i ból, lecz często odmieniać je potrzeba
Kwiecia
nalane wrzącą wodą zamiast kawy użyte wybornym są środkiem na
poty i uśmierzenie kurczu. Takowa herbata pije się z mlekiem i
cukrem. Dzieciom dana w krostach (ospie wietrznej – A.J.S.), odrze
itd., dobre sprowadza skutki Położnicom i karmiącym kobietom jest
pewnym środkiem pomnożenia mleka. W gorączkach piersi i kłuciu
boków, tudzież darciu członków częstokroć pożądany odnosi
skutek... plaster z kwiecia bzowego w mleku wygotowanego na część
zbolałą przykładać, a ból w kilku godzinach uśmierza się.
Także sam plaster rozpędza puchlinę”. (Krzysztof Jakub Mellin,
Lekarstwa Domowe czyli Zbiór najlepszych, najużyteczniejszych i
najpewniejszych środków zachowania zdrowia ludzkiego oraz
zapobieżenia chorobom w przyzwoitym czasie, Kraków 1802, s. 34)
„Z
soku jagód dostałych, przez gotowanie robi się powidła. Kwiat
sprawuje lekkie poty sprawując go jak herbaty, służy na kaszle
katarowe, w odrach, szkarlatynie, w ospach a w tych ostatnich z
dodatkiem octu winnego lub miodowego szczególnym może być
lekarstwem, równie jak i na płukanie gardła zapalonego, uśmierza
bolenie po stawach, użyteczny w reumatyzmach miodem osłodzony;
pobudza lekko krwi krążenie, przez co skutecznie w zatrzymaniu
regularności (miesiączkowania – A.J.S.); gotowany zaś mocno
uśmierza różę zapaloną, maczając w nim chusty, i okładając;
suchy w materacykach przykładany, służy na bóle... z zaziębienia,
strzykanie w głowie i uszach... Powidła... zwolna laksują
(przeczyszczają – A.J.S.), sprawują także poty... zapalenia
uśmierzają; pomocne są w ... gorączkach, kaszlach z zaziębienia
pochodzących... biorąc ćwierć łyżki dla średniego wieku, dla
dorosłych zaś po pół i po całej pod noc, popiwszy herbatą z
kwiatów tegoż zrobioną...” (J. Dziarkowski, dz. cyt., s.43–44)
„Nieocenione
to lekarstwo, zwłaszcza jako środek napotny, w przeziębieniu,
zapobiegający niejednokrotnie ciężkim chorobom zapalnym. Gdy tylko
czujemy po zaziębieniu lub przemoczeniu dreszcze, należy położyć
się do łóżka, przykryć dobrze i wypić kilka szklanek herbaty z
kwiatu bzowego, a najczęściej nie dopuścimy do poważniejszej
choroby.
Kwiat
bzowy świeży, gotowany w serwatce, działa nader skutecznie w
puchlinie, występującej tak często u dzieci z powodu zapalenia
nerek, po szkarlatynie czy płonicy. Należy jednak uważać, by nie
wywołać biegunki, która mogłaby stan pogorszyć, i w razie
niepożądanych objawów należy dawkę zmniejszyć.
Bez
czarny hodowano niegdyś koło każdego domu i znano jego wartość.
Zamiast jeździć do drogich wód zagranicznych, urządzano co roku
tzw. kurację wiosenną, pijąc przez miesiąc codziennie po szklance
słabej herbatki z liści bzowych, która znakomicie oczyszcza krew i
cały organizm.
Tak
samo jagody ugotowane z cukrem lub miodem, oddają znakomite usługi,
zwłaszcza ludziom, siedzące życie wiodącym; łyżka takich
powideł rozpuszczona w szklance wody, wyczyszcza żołądek i
kiszki, pędzi mocz i działa nadzwyczaj korzystnie na nerki.
Suszone
jagody, zagotowane na herbatę, lub powidła działają korzystnie w
biegunkach.
Zewnętrznie
używa się suszonego i roztartego kwiatu bzowego na materacyki,
przykładane na sucho, w nerwobólach, zapaleniach, obrzękach,
bólach zębów i róży.
Para
z herbaty bzowej, wdychana przez lejek, dobrze działa w przewlekłych
katarach i zaflegmieniach płucnych...
Wywar
z kwiatów służy także do płukania gardła w zapaleniach i do
kąpieli ziołowych.” (Stanisław Breyer, Nowy Lekarz Domowy,
Kraków [1927], s. 83–84)
Inne
gatunki:
Sambucus
canadensis – gatunek amerykański – przejawia działanie
napotne, przeciwgorączkowe, przeczyszczające i wymiotne. Roślina
toksyczna.
Sambucus
ebulus – Bez dziki hebd to krzewiasta bylina dorastająca do 2
metrów wysokości, wydzielająca z siebie (wszystkie części)
niemiły, silny, drażniący zapach. Organem trwałym owej rośliny
jest kłącze. Liście ma nieparzystopierzaste, o podługowatych i
ostro zakończonych listkach. Kwiaty natomiast bądź białe, bądź
różowe, cuchnące. Są one małe, drobne, skupione w gęste i
dekoracyjne szczytowe nibybaldachy. Po przekwitnięciu zawiązują
się z nich niebieskawoczarnej barwy jagody (a poprawnie: pestkowce),
również skupione w baldachowate owocostany.
Występowanie:
ojczyzną omawianej rośliny jest umiarkowana strefa klimatyczna
Europy i Azji, gdzie najczęściej spotkać ją można na obrzeżach
lasów, ale także na przydrożach, w zdziczałych opuszczonych
ogrodach i na przychaciach.
Surowiec:
kłącza, kwiaty i owoce.
Zawartość:
między innymi substancje gorzkie, olejek eteryczny, garbniki,
glikozyd cyjanogenny – sambunigryna i saponiny trójterpenowe.
Działanie
i zastosowanie: bez hebd jest rośliną toksyczną, ale przejawiającą
również dość znaczące działanie lecznicze. Napary i odwary z
ziela oraz powidła z owoców działają głównie moczopędnie i
napotnie. Nigdy nie wolno ich zażywać na własną rękę, ale
zawsze za wiedzą i zgodą lekarza.
Medycyna
ludowa stosuje napar z kłączy (1 łyżeczka do kawy sproszkowanego
suchego kłącza na 1 szklankę wrzątku, parzyć pod przykryciem
15–20 minut do naciągnięcia, pić 2 razy dziennie po 1/4 szklanki
w leczeniu rozmaitych dolegliwości ze strony nerek oraz jako
skutecznego środka moczopędnego.
Co
mówią stare księgi?
„Świeże
liście kładzie się na piersi nabrzmiałe na rozpędzenie
zagęszczonego mleka. Inni używając świeżo uszczknionych liści
na zbolałe piersi i kłucia boków, doznają znacznego ulżenia.
Kora
podwierzchnia ma własność mocnego purgansu (środka
przeczyszczającego – A.J.S.), chronić się więc trzeba użycia
onej.
Jagody
równie tak świeże, jako i warzone, lub rozgotowane, skutkują w
moczu i niektórzy puchlinę mający przez użycie ich do zdrowia
przyszli zupełnego. Od małej ilości, do większej postępować, w
tym użyciu należy.” (Krzysztof Jakub Mellin, dz., cyt., s. 15–16)
„Wszystkie
części tej rośliny obrzydliwy mają zapach, ale obok tego nader
pożyteczne dla zdrowia ludzkiego własności, z których kmiotkom
naszym dobrze jest znana. Sokiem wyciśnionym z liści leczą oni
rany i rozpędzają obrzękłość; jest on w takich zdarzeniach bez
wątpienia środkiem najczęściej ból uśmierzającym i gojącym
(...). Nasienie utłuczone i moczone w winie, zalecane jest przeciw
wodnej puchlinie.” (Józef Gerald-Wyżycki, Zielnik
Ekonomiczno-Techniczny czyli Opisanie Drzew, Krzewów i Roślin dziko
rosnących w kraju, jako też przyswojonych, z pokazaniem użytku ich
w Ekonomice, Rękodziełach, Fabrykach i Medycynie domowej, z
wyszczególnieniem jadowitych i szkodliwych oraz mogących służyć
ku ozdobie ogrodów i mieszkań wiejskich, Wilno 1845, t. II, s. 100)
Sambucus
mexicana – gatunek amerykański – przejawia działanie
napotne, przeciwgorączkowe, przeczyszczające i wymiotne. Roślina
toksyczna.
Sambucus
racemosa – Bez dziki koralowy, zwany też „kalinką”
to pospolity w górach i na podgórzu krzew osiągający wysokość
od 1,5 do 3 metrów. Pędy ma drewniejące, wzniesione, liście
natomiast nieparzystopierzastosieczne, o podłużnie eliptycznych i
ostro zakończonych listkach. Kwitnie na kremowobiało. Kwiatuszki ma
drobne, zebrane w gęste i dość okazałe szczytowe wiechy. Po
przekwitnięciu wiążą się z nich nieduże jaskrawoczerwone
kuliste jagody (a właściwie pestkowce).
Występowanie:
na obrzeżach lasów i leśnych polanach w całej Europie Środkowej.
Surowiec:
owoce.
Zawartość:
m.in. kwas ursolowy, glikozydy, pektyny, cukry, prowitaminę A,
witaminy C i B1 oraz olejek eteryczny.
Działanie
i zastosowanie: Bez koralowy jest rośliną toksyczną (o czym musimy
pamiętać!) posiadającą również pewne znaczenie lecznicze. Owoce
– jako lekarstwo – można stosować zarówno świeże, jak i po
ususzeniu. Przejawiają działanie napotne i przeciwgorączkowe.
Decydując
się na kurację herbatką z owoców bzu koralowego pamiętać musimy
o tym, że jej nadużycie może spowodować silną biegunkę
połączoną z wymiotami.
Herbatka
owa, czyli odwar z owoców (1 łyżeczka do herbaty suszu na 1
szklankę wody, gotować pod przykryciem 2–3 minuty, przecedzić i
pić 3 razy dziennie po 1/4 szklanki) zalecany jest w przeziębieniu,
anginie i grypie.
Porady zamieszone w tym leksykonie nie mają na celu zastąpienia medycznych porad lekarza. Skonsultuj się więc z nim, zanim zastosujesz propozycje tu przedstawione. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody, straty lub choroby spowodowane leczeniem się na własną rękę.
Powrót do zakładek:
