Dni Mahdiego. Rzeczy ostateczne człowieka i świata. Eschatologia Islamu. (15)

Rajski Ogród (Dżanna)¹

„I, zaprawdę, bogobojnych czeka

piękna przystań:

Ogrody Edenu

z otwartymi dla nich bramami.

Leżąc tam wygodnie,

proszą oni o owoce obfite i napój.

I będą mieli dziewczęta o skromnym spojrzeniu,

jednakowego wieku.

To właśnie zostało im obiecane

na Dzień rozrachunku „

(Koran XXXVIII, 49 – 53 – J.B.)

Bóg stwarzając człowieka przeznaczył go do życia w szczęściu i chwale. Na skutek upadku Pierwszych Rodziców pogrążyliśmy się w nieszczęściu i śmierci.

Mahomet w Raju (Wikimedia Commons)

Allah poprzez swoich proroków pokazuje nam drogę, którą winniśmy podążać do Niego, aby osiągnąć wieczną radość. Jest On zatem naszym przewodnikiem.

Owo przewodnictwo polega na prowadzeniu ludzi drogą wiernych, sprawiedliwych, która wiedzie do Stworzyciela, jako celu ostatecznego. Ponadto On sam wielokroć powraca do człowieka w akcie przebaczenia.

Ostateczny powrót do Allaha dokonuje się w chwili śmierci, a później Sądu Ostatecznego, na którym publicznie i jawnie Bóg rozstrzygnie kto zasłużył na piekło, a kto pójdzie do raju. Odnośnie sprawiedliwych można przeczytać:

„I grupami będą prowadzeni ci,

którzy się bali swego Pana,

do Ogrodu.

A kiedy tam przybędą,

otworzą się jego bramy

i powiedzą im strażnicy:

«Pokój wam

Byliście dobrymi,

wejdźcie do niego na wieki!”»

Oni powiedzą:

«Chwała niech będzie Bogu,

który uczynił dla nas prawdziwą

Swoją obietnicę (...)

My będziemy mieszkać w tym Ogrodzie,

gdzie zechcemy.»

Wspaniała to nagroda dla działających!

I zobaczysz aniołów

otaczających wokoło tron,

którzy głoszą chwałę swego Pana.

I zostanie rozstrzygnięte między nimi

według prawdy,

i będzie powiedziane:

«Chwała niech będzie Bogu,

Panu światów!»”

(Koran XXXIX, 73–75 – J.B.)

Nagroda wieczna (podobnie jak kara, również posiada ów przymiot) polega na zaznawaniu rozkoszy rajskich i uczestnictwie w chwale Bożej.

Najistotniejszym elementem duchowej szczęśliwości doskonałej ma być widzenie Boga.

Opisy raju występują w Koranie w bardzo wielu miejscach, podobnie często spotkać tam można informacje o warunkach jakie spełniać trzeba, jak żyć i wierzyć, aby się znaleźć w niebie:

„I zwiastuj radosną wieść

tym, którzy uwierzyli i czynili dobre dzieła,

iż dla nich będą Ogrody,

gdzie w dole płyną strumyki”

(Koran II, 25 – J.B.)

albo:

„Ci którzy się boja Boga,

znajdą u Swego Pana Ogrody,

gdzie w dole płyną strumyki;

oni tam będą przebywać na wieki”

(Koran III, 15 – J.B.)

albo:

„I na wyścigi spieszcie

ku przebaczeniu od waszego Pana

i ku Ogrodowi

– którego rozległość jest jak niebiosa i ziemia –

przygotowanemu dla ludzi bogobojnych...”

(Koran III, 133 – J.B.)

albo:

„Kiedy nastąpi nieuniknione wydarzenie

– nie znajdzie ono żadnego zaprzeczenia –

poniżające, wywyższające!

Kiedy ziemia zostanie wstrząśnięta wstrząsem,

kiedy góry zostaną skruszone skruszeniem,

tak iż staną się prochem rozrzuconym,

wy będziecie stanowić trzy grupy:

towarzysze prawicy!

– co to są towarzysze prawicy? –

i towarzysze lewicy!

– co to są towarzysze lewicy? –

i ci wyprzedzający!

„ Wyprzedzający to ci,

którzy będą przybliżeni

w Ogrodach Szczęśliwości

– mnóstwo spośród pierwszych,

a niewielu spośród ostatnich –

na łożach ozdobnie wyszywanych,

wyciągnięci, podparci na łokciach,

zwróceni do siebie twarzami.

Pośród nich krążą młodzieńcy nieśmiertelni

z czaszami, dzbanami i kielichami,

napełnionymi napojem z płynącego źródła,

od którego nie cierpią na ból głowy

ani nie doznają upojenia,

z owocami, dowolnie wybieranymi,

i z mięsem ptaków, jakiego zapragną.

Będą tam hurysy o wielkich oczach,

podobne do perły ukrytej

– w nagrodę za to, co czynili.

Oni tam nie usłyszą pustej gadaniny

ani też nie odczują podniety do grzechu,

lecz tylko słowa: „Pokój! Pokój!”

A towarzysze prawicy

– Co to są towarzysze prawicy?

będą wśród drzew lotosu bez cierni

i akacji obwieszonych owocami,

i wydłużającego się cienia,

i wody płynącej,

i owoców obfitych,

ani nie zrywanych, ani nie zakazanych,

i spoczywać będą na podwyższonych łożach.

Zaprawdę, stworzyliśmy je

w sposób doskonały

i uczyniliśmy je dziewicami,

kochającymi, jednakowego wieku

– dla tych po prawicy.”

(Koran LVI, 4 – 40 – J. B.)

Niebo jest miejscem spokoju i szczęścia, gdzie nie ma chorób, bólu, łez, starości, a każde życzenie jest spełnione. Człowiek, który zmarł z pełną wiary w Jedynego Allaha i wszystkich (a nie tylko niektórych) Jego proroków, przeżywszy życie dobrze czyniąc, będzie mieszkańcem ogrodów rajskich.

W hadisach (czyli wypowiedziach przypisywanych Mahometowi), można przeczytać coś niezmiernie istotnego, i jest to chyba samo sedno prawdziwej wiary muzułmanina, wiary w miłosierdzie Allaha, wyrażone w słowach prostych, lecz jakże głęboko zapadających w i w serce i w umysł:

„Ktoś zapytał Proroka: „Czy wchodzi się do raju jedynie przez Miłosierdzie Boże?” Prorok odparł: „Nikt nie wchodzi do ogrodu rozkoszy bez łaski Bożej”. „Ty także Wysłanniku Boga nie wejdziesz do Raju inaczej, jak tylko dzięki litości Bożej?” Prorok położył rękę na swej głowie i wyrzekł po trzykroć: „I ja nie wejdę do Raju, o ile Bóg mnie nie nakryje swoim miłosierdziem” 1

„Opisując Raj Prorok rzekł: „Panuje tam wiecznie trwałe zdrowie – nigdy nie będziesz chorował, będziesz miał żywot – nigdy nie umrzesz i czeka cię tam wieczna młodość – nigdy się nie zestarzejesz, i wieczna radość – nigdy nie będziesz w potrzebie.” 2

A oto inne słowa Mahometa:

„Abu Said Hudri relacjonuje, że Prorok powiedział: „Wierzący nie osiągnie pełni dobra aż do chwili wejścia do nieba”3

Jednocześnie Prorok wymienił kategorie ludzi, dla których rajskie podwoje są zamknięte:

„Wysłannik Allaha powiedział również: „Są trzy rodzaje ludzi, którzy nie wejdą do raju: nałogowy pijak, taki, który odcina się od więzów krwi oraz taki człowiek, który wierzy w zabobony”4

Tak oto w wielkim skrócie wygląda muzułmańska nauka o rzeczach ostatecznych człowieka i świata.5

Niektórzy teologowie muzułmańscy kwestie pośmiertnej szczęśliwości człowieka rozumieją nie w sposób dosłowny, lecz symboliczny, na potwierdzenie tego pozwolę sobie posłużyć się cytatem:

„...życie po śmierci nie jest nowym życiem, lecz dalszym ciągiem obecnego życia, odsłaniającym ukryte rzeczywistości. Dwa cytaty wskazują, iż życie piekielne i niebiańskie zaczyna się już na tym świecie. Ślepota w przyszłym życiu jest niewątpliwie piekłem, jednak, stosownie do cytowanego wersetu, tylko ci, którzy są ślepymi tutaj, zostaną ślepymi i w przyszłym życiu. W ten sposób jest jasne, że duchowa ślepota obecnego życia stanowi już prawdziwe piekło i stąd zostanie przeniesiona do przyszłego życia. Podobnie i dusza, która doznawała doskonałego spokoju, wstąpi po śmierci do raju, potwierdzając w ten sposób tę prawdę, iż raj przyszłego życia jest tylko dalszym ciągiem spokoju ducha, który był już udziałem człowieka w doczesnym życiu. Po tym wszystkim jest jasne, że – zgodnie ze Świętym Koranem – życie przyszłe jest dalszym ciągiem obecnego i że śmierć nie oznacza bynajmniej przerwy, lecz stanowi jedynie ogniwo, bramę, która odsłania przed naszym okiem zamknięte dla niego rzeczywistości obecnego życia.

Stan po śmierci jest obrazem duchowego stanu w obecnym życiu

Islam doprowadził prawdę mającą największe znaczenie co do przyszłego życia do świata. W nauce Chrześcijańskiej rzeczy cielesne i duchowe mieszają się wzajemnie, bo płacz i narzekanie, i zgrzytanie zębami, i nieugaszony ogień, jako kara, dla grzeszników, traktują się jednocześnie z Królestwem niebieskim, skarbem w niebiosach i życiem wiekuistym, jako nagrodą dla sprawiedliwych. Nie ma tam jednak jasnych wskazówek co do źródeł jednego lub drugiego stanu.

Święty Koran zaś czyni jasnym, że stan po śmierci jest zupełnym ujawnieniem, wystawieniem na światło, dokładnym obrazem duchowego stanu w życiu doczesnym. Tu działają dobre lub złe podniety do czynu i do wiary w sposób ukryty. Ich trucizna lub lekarstwo wywierają swój wpływ na nas tylko potajemnie. Jednak w przyszłym życiu objawią się one tak jasno, jak światło dzienne. Postać, jaką nasze czyny i ich następstwa przybierają w doczesnym życiu, nie jest widoczna dla ludzkich oczu w tym życiu, lecz w przyszłym życiu wszystko zostanie rozwinięte przed nami w całej swej jasności. Dlatego też rozkosze i bóle przyszłego życia, aczkolwiek są natury duchowej, nie zostaną ukryte przed zwykłym okiem, tak samo jak fakty duchowe tego życia. Stąd staje się jasnym, dlaczego w Islamie błogosławieństwa przyszłego życia są wspomniane pod nazwami fizycznymi, jako dowód ich jasnego przedstawienia dla oka.

Z drugiej strony mówi się o nich jako o rzeczach, których „oko nie widziało, ani ucho nie słyszało, ani nie wstąpiły do serca człowieka, by je mógł pojąć”. Ten opis błogosławieństwa przyszłego żywota wyjaśnia się w wersecie Koranu, który mówi: „Żadna dusza nie zna błogosławieństw i rozkoszy, które są zachowywane przed nią w tajemnicy” (32:I7).

Następny werset Koranu, który może być źle zrozumiany, jest jednak daleki od identyfikacji niebiańskich rozkoszy z rzeczami tego świata. Brzmi on, jak następuje: „Ogłoś wesołą nowinę tym, którzy wierzą i czynią dobro, iż będą oni mieli ogrody, w których: płyną rzeki. Tak często, jak będą kosztowali owoców z nich w tamtym życiu, będą mówili: 'To są owoce, które musielibyśmy kosztować przedtem' i dane im będą owoce podobne do owoców poprzedniego życia” (2:23). Owoce, które sprawiedliwy pragnąłby kosztować w tym życiu, nie mogły być prawdziwymi owocami z drzew lub innymi owocami z tego życia.

Natomiast werset ten w istocie oznacza, iż ci, którzy wierzą i czynią dobro, przygotowują sobie własnymi rękoma raj, przy czym owocami w nich są uczynki. Te owoce z tego ogrodu, których mogą oni, tylko w sensie duchowym, skosztować tu, będą mogli spożywać w przyszłym życiu w sposób bardziej namacalny. Objaśnia to werset ze Świętego Koranu: „W dniu owym zobaczysz wierzących mężów i wierzące niewiasty; światło ich będzie biegło przed nimi i po prawej ich stronie” (57:12). Werset ten zapowiada, iż światło wiary, które prowadzi sprawiedliwych mężczyzn i kobiety w życiu doczesnym, i które może być w życiu tym widziane jedynie duchowym okiem, stanie się widoczne jako poprzedzające wierzących w dniu zmartwychwstania.

Tak samo jak w wypadku rozkoszy niebiańskich, kara piekielna jest również obrazem mąk duchowych życia doczesnego. O piekle jest powiedziane, iż jest to miejsce, gdzie ktoś nie będzie mógł żyć ani umrzeć (20:76). Należy wspomnieć w związku z tym, iż Koran opisuje tych, którzy kroczą w błędach i niesprawiedliwościach, jako martwych i bez życia, podczas gdy sprawiedliwych nazywa żyjącymi. Tajemnica tego sposobu wyrażania się jest to, iż życie tych, którzy nie chcą znać Boga i tylko jedzą, piją i zaspokajają fizyczne potrzeby, zostaje z chwilą śmierci przecięte całkowicie, bo nie mają oni żadnego udziału w duchowym pokarmie; są więc pozbawieni prawdziwego życia. Toteż zmuszeni będą oni do poniesienia złych następstw swych złych uczynków.

Życie przyszłe jest życiem nieograniczonego postępu

Trzecim punktem rzucającym światło na tajemnicę życia po śmierci jest to, iż człowiek jest przeznaczony do czynienia nieskończonego postępu w tamtym życiu. Z tego wypływa zasada, iż rozwój zdolności człowieka, odbywający się nieograniczenie w życiu doczesnym, nie zostanie zamknięty także i po śmierci. Przeciwnie, o wiele szersze widoki odkrywają się w dziedzinach, które można przebyć dopiero po śmierci.

Bo ci, którzy roztrwonili swe możliwości w życiu doczesnym, będą, zgodnie z nieuniknionym prawem, iż każdy człowiek ponosi konsekwencje swego zachowania się, musieli pokutować za popełnione przez siebie samych czyny, podlegając jakby diecie duchowej. Gdy rezultat trucizny, który skaził ich charakter, zostanie unicestwiony, i gdy będą przygotowani w ten sposób do rozpoczęcia powrotnej drogi do wielkiego celu, nie pozostaną już dalej w piekle. To jest powodem, dla którego kara piekielna – zgodnie ze Świętym Koranem – nie jest wiekuista. Ma to na celu oczyszczenie człowieka z nieczystości, które stanowią przeszkodę w jego duchowym postępie. Gdy zaś cel ten zostanie osiągnięty, znika i potrzeba kary. Jednak i raj nie jest bynajmniej miejscem wyłącznych błogosławieństw za poprzednie dobre uczynki, lecz punktem rozpoczęcia rozwoju zdolności ludzkich.

Dusze w raju nie będą bezczynne, lecz stale będą się ćwiczyły celem osiągnięcia wyższych stopni. Z tego też powodu będą one musiały nawet tam modlić się do swego Pana: „O Boże nasz! Uczyń doskonałym dla nas nasze światło!” (67:8). To nieustanne dążenie do doskonalenia się wykazuje jasno, iż postęp dusz w raju będzie nieskończony, gdyż kiedy osiągną one jeden stopień doskonałości, zobaczą nad sobą wyższy stopień doskonałości i, uważając ten, do którego dostąpiły, za niedoskonały, będą chciały osiągnąć jeszcze wyższą doskonałość. To ustawiczne dążenie do doskonalenia się wskazuje, iż bez końca będą one osiągały coraz to wyższe sfery.6

Hadisy przekazują wiele z tego co powiedział, zalecił, czy wyprorokował Mahomet. I tak na przykład odnośnie pośmiertnych nagród Prorok wypowiadał się wielokrotnie.

„Aby Huraira relacjonował, że Prorok powiedział: „Dobra, za które człowiek zawsze po śmierci otrzyma nagrodę, są następujące /sadaqa dżanija – dobre uczynki/:

– wiedza, która przekazałeś innym,

– dobry syn, którego zostawiłeś po sobie,

– Koran, który ofiarowałeś innym,

– Meczet, który zbudowałeś dla innych wiernych,

– dom, który zbudowałeś, aby podróżni mieli schronienie,

– wodociąg, który zbudowałeś dla potrzebujących,

– sadaqa, która ofiarowałeś na biednych, kiedy byłeś zdrów i pełen sił.” 7

Sądzę, iż należałoby zastanowić się nad jeszcze jedną kwestią. Otóż sprawiedliwym, jako jedną z nagród w Ogrodzie Rajskim, dano hurysy:

„My damy im za żony hurysy o wielkich oczach”

(Koran LII, 20 – J.B.)

Niektórzy teologowie muzułmańscy twierdzą, że werset ten należy rozumieć literalnie, niektórzy zaś uważają jednak, że owe hurysy to piękna przenośnia, pozwalająca lepiej zrozumieć jakie rozkosze czekają sprawiedliwych, ale nie należy tego rozumieć dosłownie, ponieważ Przyszły Świat będzie nieporównywalny ze światem doczesnym, i podobnie rzecz się mieć będzie z nagrodami i rozkoszami, jakich dostąpią sprawiedliwi.

W tym miejscu rodzi się jednak pytanie:

– Skoro jednak człowiek został stworzony jako istota płciowa, i po śmierci, jak również i po zmartwychwstaniu nie zatraci poczucia swojej płciowości (czego opierając się na bardzo licznych wersetach Koranu absolutnie nie da się podważyć!), to niby czemu jego płciowość (i wynikające z niej przyjemności) miałaby pozostać w raju niewykorzystana jako jedna z nagród?

Argument, iż w doczesności akty seksualne mają jeden zasadniczy cel – poczęcie nowego życia i podtrzymanie gatunku, w raju zaś takiej konieczności nie będzie, nie są jednak do końca przekonujące. Sądzić więc można, że skoro po zmartwychwstaniu i otrzymaniu nowych, zawsze młodych ciał, pozostawiona ludziom płciowość będzie jednak nadal wykorzystywana we wzajemnych relacjach mężczyzn i kobiet, niekoniecznie po to, aby płodzić potomstwo (chociaż i tego wykluczyć nie można, mimo, iż nie da się na to przedstawić żadnego dowodu opierając się na tekstach koranicznych). Zresztą podobnie jest i w doczesności, nie każdy z aktów seksualnych ludzie podejmują po to, by doszło do poczęcia nowego życia, lecz także dla samej rozkoszy z aktu tego wypływającej.

Wyraźnie jest powiedziane, że dla sprawiedliwych:

„Będą tam dziewice o skromnym spojrzeniu,

których nie dotknął przed nimi

ani żaden człowiek, ani dżinn.

Przeto które z dobrodziejstw waszego Pana

uważacie za kłamstwo?

Będą one jak rubin i koral.

Przeto które z dobrodziejstw waszego Pana

uważacie za kłamstwo?”

(Koran LV, 56– 59 – J.B.)

oraz:

„Zaprawdę, stworzyliśmy je

w sposób doskonały

i uczyniliśmy je dziewicami,

kochającymi, jednakowego wieku

– dla tych po prawicy”

(Koran LVI, 35–38 – J.B.)

To samo co powiedziano na temat hurys, można odnieść i do innych nagród rajskich – strumieni „mlekiem i miodem płynących”, owoców, pokarmów i napojów – czyli, zgodnie z poglądami jednych teologów uważać je za piękne przenośnie, a zgodnie z poglądami innych teologów rozumieć je literalnie.

Pozostaje do omówienia jeszcze jedna kwestia – kwestia zróżnicowania nagród dla sprawiedliwych. Ponieważ waga zasług i dobrych czynów spełnionych w doczesności i różnych ludzi jest różna, jedni na drodze wiary zasłużyli się bardziej niż inni, zatem i nagrody jakie przyjdzie im odbierać w życiu wiecznym będą zróżnicowane.

Koran wymienia różne miejsca w raju przeznaczone dla sprawiedliwych. Mówi o „Komnacie Wyniosłej” (XXV, 75), czyli najdoskonalszym miejscu w raju, Ogrodzie Szczęśliwości (LXX, 38) o dwu Ogrodach, czy też o Ogrodach z kratami i bez krat (VI, 141).

____________

1 Raj składa się z czterech odrębnych ogrodów

1 Hadisy..., s. 12

2 Tamże, s. 13

3 Tamże, s. 25

4 Tamże, s. 13

5 por.: A.J.Sarwa, Rzeczy ostateczne człowieka i świata, [w:] AL–ISLAM, nr 111, marzec 1988 r. (1409 h.) s. 1 – 12

6 cyt. za: M. A. Maulvi, Tamże , s. 9– 11

7 Hadisy..., s. 5