Juniperus
– Jałowiec
Juniperus
communis – Jałowiec pospolity jest iglastym krzewem o pięknym
kolumnowym pokroju i śmiało można go nazwać – nie popadając w
przesadę – cyprysem północy. Zresztą należy on do rodziny
cyprysowatych. Niezbyt grube, bardzo elastyczne gałęzie pokryte są
zimotrwałymi igłami. Jałowiec rośnie powszechnie na terenie
Polski, zadowalając się najlichszymi nawet (jałowymi – stąd
nazwa gatunkowa rośliny) glebami.
Jest
rośliną dwupienną, co znaczy iż na jednych krzewach wyrastają
tylko kwiaty żeńskie przypominające wyglądem miniaturowe szyszki,
na innych zaś męskie.
Owocem
jest szyszkojagoda kulistego kształtu o średnicy 6–9 mm, barwy
fioletowoczarnej z sinawym lub niebieskawym nalotem, dojrzewająca
dopiero w drugim roku od zawiązania. Dlatego na tych samych krzewach
znaleźć można owoce zielone i w pełni dojrzałe.
Występowanie:
pospolita roślina krajowa.
Surowiec:
szyszkojagody, chociaż można również stosować do produkcji
likierów drewno tej rośliny – najlepiej w postaci trocin.
Zawartość:
od 13 do 40% cukru, olejek eteryczny (z którego wyodrębnić można
m.in.: borneol i pinen), żywice, glikozydy i gorycz juniperyna.
Działanie
i zastosowanie: Owoce (szyszkojagody) mają bardzo przyjemny smak
słodko–korzenny. Owoce działają: napotnie, żółcio– i
moczopędnie, nader korzystnie wpływają na przewód pokarmowy,
pobudzając jego czynność i ułatwiając przyjmowanie składników
pokarmowych. Ponadto działają bardzo silnie bakteriobójczo i
bakteriostatycznie oraz pobudzają proces przemiany materii. Napar z
owoców jałowca można również stosować pomocniczo w gośćcu.
Leczenie
jałowcem jest całkowicie zakazane kobietom ciężarnym, w okresie
menstruacji i ludziom z wszelkimi schorzeniami nerek.
Żucie
świeżych jagód od kilku do kilkunastu dziennie może ułatwić
pozbycie się cuchnącego oddechu spowodowanego schorzeniami organów
wewnętrznych, nie likwidując jednak cuchnienia z dziąseł.
Ze
względu na poważne działanie dezynfekujące, dla osób z
ropiejącymi krostami na skórze wskazane są kąpiele w wodzie z
dodatkiem odwaru (3–4 litry na wannę wody) przygotowanego z
gałązek, jagód lub drewna jałowcowego. Te same kąpiele wywierają
dobroczynny wpływ i przynoszą ulgę w przypadku schorzeń
reumatycznych, a wreszcie pobudzają i odświeżają, likwidując
uczucie zmęczenia.
Najpospolitszym
lekiem z jałowca jest odwar, a przygotowuje się go tak: na szklankę
wody bierze się niepełną łyżeczkę do herbaty rozgniecionych
owoców, podgrzewa do zawrzenia, przecedza i pije dwa razy dziennie
po 1/4 szklanki.
Można
również pokusić się o sporządzenie powideł jałowcowych.
A
oto przepis na nie:
W
pełni dojrzałe i świeże owoce miażdżymy drewnianą łyżką, po
czym zalewamy je niewielką ilością wody – tak aby tylko zakryła
ona jagody. Potem gotujemy na wolnym ogniu przez 30–40 minut. Dalej
– cedzimy przez gęstą gazę, owoce wyciskamy i uzyskany płyn
gotujemy, tym razem do momentu, aż uzyska on konsystencję gęstego
syropu. Na samym końcu dodajemy cukru lub miodu do smaku, zlewamy do
słoików i po zakręceniu gotujemy przez 15 minut.
Takie
powidełka mają działanie wiatropędne, moczopędne, napotne i
regulujące procesy trawienia. Zażywa się je w razie konieczności
po 2–4 łyżki dziennie, zmieszane pół na pół z białym
(ostatecznie może być i czerwone) wytrawnym winem gronowym.
Dawnymi
czasy w stanach zapalnych pęcherza moczowego zalecano ścisłą
dietę, gorące okłady na krocze i podbrzusze z zagotowanego
siemienia lnianego, nasiadówki w wywarze o temperaturze 35– 40°C
z jagód jałowca, a do wewnątrz picie herbatki sporządzonej tak
oto:
Weź:
3 łyżki stołowe roztartych jagód jałowcowych, 3 łyżki
mielonego nasienia kopru, 3 łyżki sproszkowanego korzenia bzu hebdu
i 1 łyżkę sproszkowanego nasienia kozieradki. Z owej mieszaniny
bierze się 1 łyżeczkę do herbaty i zaparza w 1/4 litra wody przez
15–20 minut (pod przykryciem), po czym pije po 2–3 łyżki
stołowe 3–4 razy dziennie.
Na
koniec wspomnijmy jeszcze krótko o znaczeniu przyprawowym jałowca:
Jako
przyprawy używa się suszonych jagód. Po zmieleniu niewielkie ich
ilości dodajemy dla poprawienia smaku i aromatu potraw mięsnych z
dziczyzny, baraniny i wieprzowiny. Jagody – w liczbie 3–4 sztuk –
dodawane w całości do sosów podnoszą ich walory zapachowe. Takież
same jagody można także dodawać do bigosu.
Co
mówią stare księgi?
„W
lekarstwach drzewu przypisują skuteczność podobną do drzewa
sassafraxu innych krew czyszczących zagranicznych. Drzewo i korzenie
skrobane (...) w nalaniu jako herbata, pędzi urynę, poty porusza.
Mocny odwar z korzeni jałowca używany ciepło z rana i wieczorem
przez długi czas, leczy wysypkę liszajowatą (...)
(...)
Najużyteczniejszą częścią są jagody. Zawierający w nich olejek
lotny ma własności dzielnie aromatyczne. W osłabionej strawności
żołądka zaleca się połykanie kilku całych jagód na czczo co
ranku, żucie tychże jagód, albo użycie moczonych w occie ma być
prezerwatywą (ochroną – A.J.S.) czasu chorób zaraźliwych.
Powidła jałowcowe albo infuzya jagód jałowcowych z mlekiem kozim
używane w cierpieniach z kamieni pochodzących wielką ulgę
przynoszą, a niekiedy i całkowicie leczą. Odwar potłuczonych
jagód poty porusza i pędzi urynę, która od tego przybiera zapach
fiołkowy. Dla tej własności używają się przeciw wodnej
puchlinie osób bardzo drażliwej i krwistej natury (sangwiników –
A.J.S.) Dwa łuty lekko uprażonych i przetłuczonych jagód
jałowcowych gotuj w pół kwarty wody, a gdy zawrą parę razy
zasłódź trochę cukrem. Kawa ta służy chorym na wodną puchlinę,
nie mającym gorączki, i pije się po filiżance z rana albo co dwie
lub trzy godziny. Ale w użyciu odwaru i innych preparatów jałowcu
należy być ostrożnym; zauważono bowiem, iż niekiedy zrządzały
mocz krwawy i płynienie hemoroidalne (...).” (Józef
Gerald-Wyżycki, dz. cyt., t. I, s. 116–117)
Inne
gatunki:
Juniperus
monosperma – ma zastosowanie w leczeniu przeziębienia i
kaszlu.
Juniperus
sabina – Jałowiec sabiński, sawina to krzew
iglasty, płożący się nie osiągający większej wysokości niż 1
metr. Kwiatuszki ma drobne, niepozorne, wiążące się w kuliste
drobne, czarne, pokryte siwym nalotem szyszkojagody.
Występowanie:
Roślina występuje na naturalnych stanowiskach od południowej
Syberii na wschodzie po Hiszpanię na zachodzie.
Surowiec:
Szyszkojagody, igły.
Zawartość:
olejek eteryczny (a w nim: sabinol, sabinen, pinen, limonen i in.).
Działanie
i zastosowanie: Roślina posiada niewielkie właściwości lecznicze,
a oto co na jej temat mówi stara księga:
„Liście
czyli raczej igły zawierają wiele olejku lotnego, któren używa
się w medycynie. Jeden funt igieł daje przez destylację do 6 łutów
olejku; ten ma własności bardzo rozgrzewające i wewnątrz krwotoki
maciczne [powodujące] itp. Igły posiadają własność przeciwiącą
się zgniliźnie, i dla tego przykładane bywają z pomyślnym
skutkiem w psuciu się kości zewnętrznym i ukrytem; utarte i
przykładane na żołądek poruszają glisty i pędzą.” (Józef
Gerald-Wyżycki, dz. cyt., t. I, s.119)
Jałowiec
sawina jest rośliną silnie trującą, zatem pod żadnym pozorem nie
wolno się nią leczyć bez wiedzy i zgody lekarza.
Juniperus
scopulorum – gatunek północnoamerykański – ma zastosowanie
w leczeniu świnki, czerwonki, przeziębienia i kaszlu. Jest to
roślina trująca.
Juniperus
sibirica – działanie nieco podobne do jałowca pospolitego.
Porady zamieszone w tym leksykonie nie mają na celu zastąpienia medycznych porad lekarza. Skonsultuj się więc z nim, zanim zastosujesz propozycje tu przedstawione. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody, straty lub choroby spowodowane leczeniem się na własną rękę.
