Plantago
– Babka
Plantago
lanceolata – Babka lancetowata to bylina o wysokości od do 50
cm. Liście ma lancetowate, a barwa jej kłosowatych kwiatostanów
jest żółtawa. Owoc to torebka dwunasienna.
Występowanie:
pospolita roślina krajowa, Europa, Azja.
Surowiec:
liście i nasiona.
Zawartość:
w liściach znajduje się glikozyd aukubina, gorycze, alkaloidy,
prowitamina A, witaminy C i K oraz kwasy organiczne, śluzy, enzymy i
krzemionkę; w nasionach występują zaś: olej tłusty, dużo śluzów
i węglowodany.
Działanie
i zastosowanie: Jest to bardzo stara roślina lecznicza. W
starożytności używano jej jako leku o działaniu wykrztuśnym i
moczopędnym, stosując go również do leczenia biegunki i
czerwonki. Świeży sok wykorzystywano (medycyna ludowa czyni to
nadal) do przykładania na miejsca użądlone przez osy albo
pszczoły.
Wielu
z nas w dzieciństwie przykładało liście babki na jakieś drobne
skaleczenie czy otarcia naskórka. Babka bowiem zdobyła sobie
największą sławę dzięki temu, iż jej liści można użyć jako
opatrunku. Ale przecież to nie wszystkie właściwości lecznicze
jakie ona posiada.
Zmiażdżonych
świeżych liści (lub ostatecznie odwaru z ususzonych) można używać
do okładów na zranienia (szczególnie zropiałe), obrzęki i
oparzenia. Odwarem płucze się gardło i jamę ustną w ich stanach
zapalnych i anginie, a oczy przemywa przy zapaleniu spojówek.
Napary
z liści babki lancetowatej to doskonały środek do leczenia nieżytu
przewodu pokarmowego i niedokwaśności. Można je stosować również
chorobach górnych dróg oddechowych, ponieważ posiadają działanie
wykrztuśne. W tym przypadku zaleca się napar z 1 łyżeczki suszu
na szklankę wrzątku (parzyć pod przykryciem 15–20 minut), który
pije się 2–3 razy dziennie.
Dobrym
środkiem jest również syrop przeciwkaszlowy, który możemy
przygotować sami z równych wagowo części świeżego soku
wyciśniętego ze zdrowych liści i cukru (a jeszcze lepiej miodu).
Pije się go po 1 łyżeczce do herbaty 2–3 razy dziennie.
Medycyna
ludowa zaleca herbatkę z liści babki jako środek przeciw
krwiopluciu, krwotokom (o różnym pochodzeniu), czerwonce, biegunce,
zimnicy, chorobom nerek i pęcherza. Maceratu natomiast do płukania
głowy przeciw łupieżowi. Przygotowuje się go z 2 łyżek
stołowych suszu i 1 litra zimnej przegotowanej wody. Liście
maceruje się przez 12 godzin (w temperaturze pokojowej), później
płyn odcedza i używa do mycia.
Nasiona
babki lancetowatej mają tylko jedno zastosowanie – jako środek
łagodnie przeczyszczający.
Inne
gatunki:
Plantago
arenaria – Babka piaskowa, działanie i zastosowanie jak babki
średniej.
Plantago
asiatica – Babka azjatycka jest bardzo podobna do babki
zwyczajnej. Stosuje się ją jako lek przeciwgorączkowy,
przeciwzapalny, przeciwkaszlowy, przeciwkrwotoczny i moczopędny.
Zaleca się ją (wewnętrznie) w grypie, anginie, zapaleniu płuc,
stanach zapalnych nerek, moczowodów i pęcherza moczowego.
Zewnętrznie natomiast do przemywania oczu przy zapaleniu spojówek.
Plantago
indica – Babka indyjska, działanie i zastosowanie jak babki
średniej.
Plantago
major – Babka zwyczajna to niezbyt okazała bylina dorastająca
w sprzyjających warunkach do 40 cm wysokości. Tworzy rozetkę liści
odziomkowych, dość dużych, z kształtu szerokojajowatych, na
końcach zaostrzonych, spomiędzy których wyrastają sztywne
wzniesione pędy kwiatostanowe zwieńczone bardzo drobnymi
kwiatuszkami skupionymi w kłosowate kwiatostany barwy
ciemnobrunatnej.
Występowanie:
Europa, Azja, w Polsce pospolita.
Surowiec:
liście i nasiona.
Zawartość:
w liściach znajduje się glikozyd aukubina, gorycze, alkaloidy,
prowitamina A, witaminy C i K oraz kwasy organiczne, śluzy, enzymy i
krzemionkę; w nasionach występują zaś: olej tłusty, dużo śluzów
i węglowodany.
Działanie
i zastosowanie: identyczne jak babki lancetowatej.
Co
mówią stare księgi?
„Używał
jej już Dyoskorides i Galen w różnych krwi płynieniach, w
dyssynteryach i biegunkach, co też nowsi lekarze po nich
potwierdzili. Boyle liśćmi gotowanymi z wodą, wstrzymywał bardzo
skutecznie womity (wymioty – A.J.S.) i krwi płynienia (...)
Gotowanymi w rosole liśćmi, uparte nader biegunki leczył sławny
szwedzki lekarz Rozestein (...). Użycie tej rośliny jest dwojakie,
albo wziąwszy garść dobrą liści zagotowanych kilka razy z kwartą
wody, przecedziwszy pić po małej szklaneczce cztery razy na dzień,
to jest dwa razy do południa, a drugie dwa razy do wieczora, albo
też nie gotując ich, nalać tyleż wrzącej wody na ilość
pomienioną: po naciągnięciu dobrze, tymże sposobem używać.
Pospolicie lud wiejski przykłada liście świeże na zagojenie ran
małych i dobrych doznaje skutków.” (J. Dziarkowski, dz. cyt., s.
38)
Plantago
media – Babka średnia to nasza rodzima roślina. Liście ma
okazałe, eliptyczne, dłuższe niż szersze, nieco owłosione,
zwykle siedzące, bądź krótkoogonkowe, zebrane w rozetę. Z jej
środka wyrasta krótki walcowaty kłos, zebrany z miniaturowych
kwiatuszków o fioletowej barwie pręcików. Owocem jest torebka,
zawierająca w swym wnętrzu czarne nasiona. Roślina nie jest zbyt
okazała, bo dorastająca maksymalnie do 40 cm.
Występowanie:
Europa, Azja, w Polsce pospolita, spotkać ją można (najczęściej)
na miedzach i trawiastych stokach wzgórz.
Surowiec:
liście i nasiona.
Zawartość:
liście – między innymi: glikozyd aukubina, alkaloidy, witaminy
(najwięcej A, C i K), kwasy organiczne, śluzy, enzymy i krzemionkę;
nasiona – wyodrębnić z nich można przede wszystkim węglowodany,
bardzo dużo śluzów i olej tłusty.
Działanie
i zastosowanie: Liście przykłada się na zranienia i oparzenia.
Herbatka z suszu stosuje się m.in. w stanach zapalnych jamy ustnej i
gardła (1 łyżeczka na 1/2 szklanki wrzącej wody, parzyć pod
przykryciem około 10 minut, przecedzić i płukać). Tą samą
herbatką można także przepłukiwać oczy, jeśli wystąpi
zapalenie spojówek.
Taż
sama herbatka może służyć do płukania kobiecych narządów
rodnych, zaleca się ją także pić w krwotokach o różnego
pochodzenia.
Nasiona
babki maja wyłącznie jedno zastosowanie – jako środek łagodnie
przeczyszczający.
Plantago
ovata – Babka jajowata, działanie i zastosowanie jak babki
średniej.
Plantago
patagonica – gatunek południowoamerykański – działanie i
zastosowanie zbliżone do babki zwyczajnej.
Plantago
psyllium – Babka płesznik to roczna roślina, osiągająca
wysokość do 35–40 cm. Wyglądem nie przypomina swych krewniaczek
rosnących w Polsce. Liście ma równowąskie, sztywne, wzniesioną
rozgałęziającą się łodygę i kłosowate kwiatostany złożone z
maleńkich kwiatuszków. Po przekwitnięciu zawiązują się z nich
owoce w kształcie torebki, zawierające drobne nasiona. Cała
roślina jest owłosiona.
Występowanie:
dziko rośnie w krajach basenu Morza Śródziemnego, natomiast
uprawia się ją także i w innych okolicach, m in.: w Azji
Południowo–Wschodniej, Australii, na Ukrainie.
Surowiec:
liście, nasiona.
Zawartość:
w liściach znajduje się glikozyd aukubina, gorycze, alkaloidy,
prowitamina A, witaminy C i K oraz kwasy organiczne, śluzy, enzymy i
krzemionkę; w nasionach występują zaś: olej tłusty, dużo śluzów
i węglowodany.
Działanie
i zastosowanie: Sok z liści stosuje się w nieżycie żołądka,
niedokwaśności i jako środek wykrztuśny; śluz pozyskany z
namoczonych w wodzie nasion, a potem wysuszony, stosuje się jako
specyfik przeczyszczający, pomocny też w leczeniu zapalenia
okrężnicy.
Co
mówią stare księgi?
„(...)
Nasienie (...) dojrzałe dobrze, wykruszone i wyczyszczone zachowuje
się na użytek następujący. Klej z tego nasienia dwojakim zwykł
się wyciągać sposobem. Pierwszy, wziąwszy na łyżeczkę od kawy,
albo dwie szczypty nasienia przytłuc trochę i nalać wody wrzącej
pół kwarty, mieszając często aż woda wyciągnie część z
nasienia kleistą, przestygnie, po czem przecedzić. Można używać
tego kleju po łyżce, lub też za napój ordynaryjny z wielkim
skutkiem na uśmierzenie kaszlów suchych, osłodziwszy go miodem,
bez dodatku zaś miodu, na wstrzymanie biegunek i dyssynteryi. (...)
Drugi sposób wyciągnienia jest ten, wziąwszy pomienioną ilość
nasienia utłuc dobrze w moździerzu, z razu dolewając z wolna wody
nie więcej jak szklankę (...) mieszać aż się wszystka woda
zmiesza, przecedzić przez chustę i mocno wycisnąć. Kleik ten
leczy osobliwie zapalenie oczów, gdy takowe z zaprószenia oka
wynika. (...) Na koniec (...) używał tego kleju Homel (...) płucząc
nim zapalenie gardła, osobliwie po zaziębieniach, one uśmierza.
(...) Wspomina Alpiniusz, iż Egipcjanie doznają wielkich skutków
tego nasienia (...) na zapalenie płuc, na żółciowe febry i
maligny, z którem sobie tak postępują. Biorą pierwej wodę z
jęczmieniem gotowaną, do tej sypią nasienie, robiąc klej
pierwszym tu nadmienionym sposobem, osłodziwszy go cukrem, piją za
napój ordynaryjny, który chłodząc posila, bez poruszenia i
powiększenia krwi krążenia.” (J. Dziarkowski, Wybór roślin
kraiowych dla okazania skutków lekarskich ku użytkowi domowemu,
Warszawa 1803, s. 39–41)
Porady zamieszone w tym leksykonie nie mają na celu zastąpienia medycznych porad lekarza. Skonsultuj się więc z nim, zanim zastosujesz propozycje tu przedstawione. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody, straty lub choroby spowodowane leczeniem się na własną rękę.
Powrót do zakładek:
