Vaccinium
– Borówka
Vaccinium
vitis–idaea – Borówka brusznica jest niewielką krzewinką o
rozgałęziających się pędach, na których wyrastają zimozielone
jajowate listki. Kwitnie na różowo, drobne kwiatuszki skupione są
w zwisłe grona. Owoce to czerwone jadalne, smaczne jagody.
Występowanie:
pospolita roślina krajowa; także w Europie i Azji.
Surowiec:
liście, owoce.
Zawartość:
m in.: garbniki (do 8%), flawonoidy, glikozydy, kwasy organiczne (w
tym kwas chinowy) i sole mineralne (najwięcej magnezu). W jagodach
(owocach) natomiast: cukry, kwasy organiczne (benzoesowy, jabłkowy),
prowitamina A, witamina C, garbniki, pektyny, antocyjany.
Działanie
i zastosowanie: Odwar z liści borówki brusznicy (1,5 łyżki
stołowej suszu na 1 szklankę wody, gotować pod przykryciem przez
2–3 minuty), pity po pół szklanki 2–3 razy dziennie to lek
słabo moczopędny oraz przejawiający działanie bakteriobójcze w
obrębie dróg moczowych.
Ponadto
wykazuje on również pewne działanie regulujące procesy trawienne,
wywiera korzystny wpływ na błony śluzowe żołądka i jelit,
łagodząc ich stany zapalne.
Medycyna
ludowa w jagodach widzi lek przeciw lekkim biegunkom, nieżytom
żołądka i jelit oraz brakowi apetytu. Natomiast odwar z suszonych
owoców zaleca się w przeziębieniu, grypie, anginie, zapaleniu
płuc, oskrzeli, a pomocniczo w gruźlicy.
Ten
sam odwar albo zamiast niego świeży sok, ma być pomocny w leczeniu
stanów zapalnych nerek i pęcherza.
Świeże
zmiażdżone jagody borówki brusznicy przykłada się – z dobrym
skutkiem – na oparzenia. Taki okład przynosi natychmiastową ulgę
w cierpieniu.
Co
mówią stare księgi?
Niezastąpiony
Gerald-Wyżycki podaje przepis na wyborny napój przygotowany z jagód
borówki brusznicy A oto on:
„W
Syberii robią z brusznic napój smaczny i zdrowy sposobem
następującym: weź 40 funtów żytniego miałko poszrutowanego
słodu zalewa się 20 garncy wrzącej wody, po zmieszaniu rozciek
słodowy nalewa się w duże garnki i stawia na kilka godzin do
pieca, poczem wyjęty, gdy ostygnie dodaje się do niego 4 garnce
rozgniecionych brusznic i stawia znowu do pieca lub do ognia, aż
zawre; potem cedzi się mieszanina przez gęsty przetak, dla
oddzielenia skórek; płyn przecedzony ciepło zlewa się do butelek
i stawia w piwnicy, gdzie wkrótce zaczyna się burzyć. Po
ukończonem rojeniu ściąga się płyn czysty do innego naczynia lub
butelki. Napój ten ma smak bardzo przyjemny, kwaskowaty, w nalaniu
musuje i trwa kilka lat bez zepsucia.” (Józef Gerald-Wyżycki, dz.
cyt., t. I, s. 210)
Koniecznie
jeszcze trzeba dodać, że ćwierć szklanki takiego napoju, wypijane
w okresie 6–8 tygodni przed snem, bardzo wzmacnia żołądek.
Inne
gatunki:
Vaccinium
corymbosum – można stosować w leczeniu zapalenia pęcherza
moczowego, anemii, krwotoków z macicy, zbyt obfitego
miesiączkowania, żylaków odbytu, dny, reumatyzmu, artretyzmu.
Vaccinium
cyrombosum x Vacciniurn australe x Vaccinium lamarckii – Borówka
wysoka, coraz popularniejsza w uprawie nie tylko w swych
ojczystych stronach, w Ameryce Północnej, ale i w Polsce, została
wyhodowana w drodze krzyżowań trzech amerykańskich dziko rosnących
gatunków. Wszystkie one są blisko spokrewnione są z naszymi
borówkami: czernicą (Vaccinium myrtillus) czy brusznicą (Vaccinium
vitis idaea).
Krzewy
borówki wysokiej; osiągają do 2,5 m wysokości. Liście mają
owalne lub lancetowate, zaostrzone, dość duże, od 2,5 do 7 cm
długości, z wierzchu ciemnozielone i błyszczące, a na spodzie
jaśniejsze i matowe. Kwiaty, skupione w gęste, groniaste
kwiatostany, najbardziej swym wyglądem przypominają chyba głębokie
i wąskie dzbanuszki. Są dość duże, bo osiągają długość do 2
cm. Barwę mają białą lub różową. Po zapyleniu zawiązują się
z nich owoce typu jagody – dość duże, bo mogące osiągać nawet
1,5 cm średnicy, niebieskie i pokryte jasnym nalotem.
Owoce
borówki wysokiej są bogate w substancje biologicznie aktywne.
Zawierają m.in. witaminę B1, B2, PP, C, prowitaminę A i sole
mineralne (żelazo, fosfor i wapń).
Krzewy
są dostatecznie wytrzymałe na niskie temperatury i dzięki temu
mogą być uprawiane na terenie całego kraju.
Działanie
i zastosowanie owoców opisywanej rośliny jest zbliżone do
działania i zastosowania borówki czernicy.
Vaccinium
myrtillus – Borówka czernica – czarna jagoda to niewielka
krzewinka. Jej mocno rozgałęzione , kanciaste i płożące się
gałązki, porośnięte są maleńkimi jajowatymi listkami, które
mają drobno piłkowane brzegi. Niepozorne kwiatuszki różowawe lub
zielonkawe, z kształtu są kuliste i zwisające. Owoc to czarna,
bardzo soczysta, o brudzącym soku, jagoda. Smak owoców jest
słodkawokwaskowaty.
Występowanie:
Borówka czernica to pospolita roślina występująca na całym
obszarze Polski, rosnąca w lasach i na wrzosowiskach, na glebach
kwaśnych i zasobnych w próchnicę.
Surowiec:
liście i owoce.
Zawartość:
Owoce bogate są w cukry, prowitaminę A, witaminy z grupy B,
witaminę C, garbniki katechinowe, glikozydy, kwasy organiczne (m.
in.: bursztynowy i cytrynowy) oraz pektyny.
Z
liści natomiast wyodrębnić można m in.: garbniki katechinowe,
flawonoidy, trójterpeny, kwasy organiczne (w tymoleanolowy i
ursolowy), cukry i sole mineralne (głównie mangan).
Działanie
i zastosowanie: Prócz tego, że owoce dostarczają wspaniałego
soku, można je traktować zarówno jako deserowe bądź robić z
nich przetwory, posiadające znaczenie lecznicze.
Owoce
borówki czernicy stosowane w postaci suszu, soków i kompotów są
wprost niezastąpionym sokiem przeciwbiegunkowym. Ponadto posiadają
one również działanie przeciwzapalne, bakteriobójcze, słabe
przeciwkrwotoczne i przeciwmiażdżycowe.
Stosuje
się je z dużym powodzeniem w leczeniu biegunek, ale również i
innych dolegliwości występujących w obrębie przewodu pokarmowego,
takich jak np.: niezbyt poważne krwawienia z błon śluzowych,
nieżyty żołądka i jelit, czy też jako środek przeciwko owsikom.
Wreszcie
są one pomocne w leczeniu zapalenia pęcherza moczowego, anemii,
krwotoków z macicy, zbyt obfitego miesiączkowania, żylaków
odbytu, dny, reumatyzmu, artretyzmu.
Liście
borówki mają podobne zastosowanie, z tym iż wykazują one
dodatkowo działanie moczopędne i obniżają poziom cukru we krwi.
Do
kuracji używa się odwarów bądź z owoców (1–2) łyżki stołowe
na szklankę wody, gotować od zawrzenia około 5 minut w razie
potrzeby 2–3 razy dziennie po 1 szklance), bądź liści (1
łyżeczka do herbaty na szklankę wody, gotować pod przykryciem 5–7
minut, pić 2–3 razy dziennie po 1/4 szklanki).
Co
mówią stare księgi?
Dr
Stanisław Breyer tak oto na początku XX stulecia pisał na temat
wykorzystywania właściwości borówki czernicy.
„W
celach lekarskich używano jagód, od najdawniejszych czasów, w
biegunkach; w tym celu służyła herbata, przyrządzona z garści
suszonych jagód, sok lub wino. Osoby skłonne do biegunki zaopatrują
się w niewielką ilość suszonych jagód i żując je zapobiegają
rozwolnieniu, zwłaszcza w podróży.
Pędzlowanie
zgęszczonym sokiem z jagód, lub płukanie herbatą z jagód leczy
choroby jamy ustnej i gardła, zwłaszcza białe grzybki, zwane
bedłkami u dzieci (pleśniawki – A.J.S.). Wywar z liści może
zastąpić herbatę chińską , zaleca się ją także w chorobie
cukrowej (cukrzycy – A.J.S.).” (Stanisław Breyer, dz. cyt., s.
87–88)
Vaccinium
ovatum – można stosować w leczeniu zapalenia pęcherza
moczowego, anemii, krwotoków z macicy, zbyt obfitego
miesiączkowania, żylaków odbytu, dny, reumatyzmu, artretyzmu.
Vaccinium
parvifolium – można stosować w leczeniu zapalenia pęcherza
moczowego, anemii, krwotoków z macicy, zbyt obfitego
miesiączkowania, żylaków odbytu, dny, reumatyzmu, artretyzmu.
Vaccinium
scoparium – można stosować w leczeniu zapalenia pęcherza
moczowego, anemii, krwotoków z macicy, zbyt obfitego
miesiączkowania, żylaków odbytu, dny, reumatyzmu, artretyzmu.
Vaccinium
tenellum – można stosować w leczeniu zapalenia pęcherza
moczowego, anemii, krwotoków z macicy, zbyt obfitego
miesiączkowania, żylaków odbytu, dny, reumatyzmu, artretyzmu.
Vaccinium
uliginosum – Borówka bagienna, zwana też łochynią,
albo „pijanicą” to krzew osiągający wysokość od 30 do
130 cm. Kora gałązek jest szarobrunatna. One same zaś okrywają
jajowate liście o barwie: z wierzchu ciemnozielone, od spodu
natomiast sinozielone. Na zimę opadają. Kwiaty z wyglądu są
podobne do kwiatów innych borówek, barwę mają od białej do
bladoczerwonawej. Po przekwitnięciu zawiązują się czarne pokryte
sinawym nalotem, jajowate owoce typu jagody. Ich miąższ jest
zielonkawy.
Występowanie:
Jest to nasza rodzima roślina, która rośnie na torfowiskach
(wysokich) i w bagnistych lasach.
Surowiec:
owoce.
Zawartość:
cukry, prowitaminę A, witaminy z grupy B, witaminę C, garbniki ,
glikozydy, kwasy organiczne, pektyny.
Działanie
i zastosowanie: Jagody omawianej rośliny są jadalne zarówno na
surowo, jak też po przerobieniu na kompoty, syropy, czy konfitury.
Mają zastosowanie w dietach odchudzających. Łochynia nie posiada
jednak typowych wartości leczniczych, lecz przede wszystkim
dietetyczne.
Co
mówią stare księgi?
„Na
garniec borówek wybranych czysto, bez wypłukania, wziąć pięć
funtów cukru, kwartę i pół wody (...) zrobić syrop zwykłej
gęstości, wrzucić na gotujący borówki, włożyć cynamonu lub
gwoździków (dla zapachu, nie dużo – przyp.: A.J.S.) w całości,
smażyć 5 minut na mocnym ogniu, a następnie 15 na wolnym borówki
gotować; idzie o to, aby smażyć krótko, wtedy części
galaretowate zostaną jak galareta borówki będą jasnego koloru i
pozbawione wszelkiej cierpkości.” (Lucyna Ćwierczakiewiczowa,
Jedyne praktyczne przepisy konfitur, różnych marynat, wędlin,
wódek, likierów, win owocowych, miodów oraz ciast, Warszawa 1885
(reprint: Warszawa 1985), s. 56
Można
także jagody po prostu włożyć do słoika i zasypać cukrem (do
smaku), po pewnym czasie puszczą sok. Ten ostatni można zlać, a
same owoce dodać do placka, albo bez zlewania sok i owoce dodać np.
do makaronu. Jest to dobra i nie kłopotliwa w przyrządzaniu
potrawa, chociaż ustępuje w smaku takiej samej, ale sporządzonej z
jagód borówki czernicy.
Porady zamieszone w tym leksykonie nie mają na celu zastąpienia medycznych porad lekarza. Skonsultuj się więc z nim, zanim zastosujesz propozycje tu przedstawione. Autor nie ponosi odpowiedzialności za szkody, straty lub choroby spowodowane leczeniem się na własną rękę.
Powrót do zakładek:
